အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါ (Alzheimer's Disease)

လက္ခဏာများ

အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ၏ လက္ခဏာ တွေက နှစ်ပေါင်း များ စွာကြာလာတာနဲ့အမျှ ပြောင်းလဲ တိုးပွားလဲမှုတွေရှိလာပါတယ်။ တစ်ခါတစ်ရံ အခြားရောဂါ လက္ခဏာတွေနဲ့ ရောနိုင်ပြီးဒွိဟဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။

ရောဂါလက္ခဏာများ တိုးတက်ပြောင်းလဲနှုန်းသည် လူတစ်ဦးချင်းစီအတွက် ကွဲပြားခြားနားပါသည်။

အချို့အချက်တွေက ရောဂါလက္ခဏာများ ပိုမိုဆိုးရွားလာစေတာမျိုးလည်းရှိပါတယ်။: 

• ကူးစက်ရောဂါများ
• လေဖြတ်ခြင်း
• ဒီလီရီယမ်

အချို့သောဆေးဝါးများသည်လည်း ရောဂါလက္ခဏာများကို ပို၍ဆိုးရွားစေနိုင်ပါတယ်။

ဒီလိုမျိုး ရောဂါ လက္ခဏာ များ လျင်မြန် စွာ ဆိုးရွား လာ ပြီဆိုရင် ဆရာဝန်နှင့်မဖြစ်မနေပြသရပါမယ်။

ဖြစ်ပွားရသည့်အကြောင်းရင်းများ

အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါဟာ ဦးနှောက် ဆဲလ် များ အတွင်း နှင့် အနီးအနား က ပရိုတင်း များ ၏ ပုံမှန် မ ဟုတ် သော တည်ဆောက် မှု ကြောင့် ဖြစ် တယ်လို့ ယူဆကြပါတယ်။

ဒီဖြစ်စဉ်ကို ဘာကြောင့် စတင်စေတယ်ဆိုတာ အတိအကျ မသိရပေမဲ့ ရောဂါလက္ခဏာတွေ မပေါ်လာခင် နှစ်ပေါင်းများစွာအကြာမှာတည်းက ဖြစ်ပေါ်နေတယ် လို့သိပ္ပံပညာရှင်တွေ သိထားကြပါတယ်။

ဦးနှောက်ဆဲလ်များ ထိခိုက်လာတာနှင့်အမျှ ဦးနှောက်ဆဲလ်များအကြား သတင်းအချက်အလက်များ သို့မဟုတ် အချက်ပြများ ပေးပို့ခြင်းတွင် ပါဝင်သည့် chemical messenger (အာရုံကြောထရန်စမစ်တာဟုခေါ်သော) များလည်း လျော့နည်းလာပါတယ်။

အယ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ရှိ သူ တွေရဲ့ ဦးနှောက် မှာ acetylcholine level ကနည်းနေတာကိုတွေ့ရပါတယ်

အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ ဦးနှောက်ရဲ့ ကဏ္ဍအသီးသီးကကျုံ့သွားတယ်။ များသောအားဖြင့် မှတ်ဉာဏ်တွေကိုထိန်းသိမ်းပေးတဲ့ အပိုင်းက အရင်ကျုံ့သွားနိုင်ပါတယ်။

ပထမဆုံးအနေနဲ့ ဖြစ်နိုင်တာက အမြင်အာရုံခံစားမှုချို့ယွင်းတာ, ဘာသာစကားနဲ့ ပက်သက်ပြီး ပြဿနာ အခက်အခဲဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

အန္တရာယ်တိုးစေသောအကြောင်းရင်းများ

အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်းအရင်းကို မ သိ ရ သေး ပေမယ့် အသက်အရွယ်, မျိုးရိုးဗီဇ, နှလုံးရောဂါရှိသူ, ခေါင်းထိခိုက်ဒဏ်ရာရဖူးသူ, down’s syndrome ရှိတဲ့ သူတေွမှာ ပိုအဖြစ်များတယ်ဆိုပြီးလေ့လာတွေ့ ရှိရပါတယ်။

အသက်အရွယ်

အသက်အရွယ်ကအယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်စေနိုင်တဲ့ အဓိကအရေးအကြီးဆုံး အကြောင်းရင်းတစ်ခုဖြပါတယ်။ အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ပွား ဖို့ ဖြစ် နိုင်ခြေ ဟာ ၆၅ နှစ် ရောက် ရှိ ပြီးနောက် ၅ နှစ် တိုင်း နှစ် ဆ တိုး လာ ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ပွားဖို့ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အသက်ကြီးသူတွေပဲ မဟုတ်ပါဘူး။လူ ၂၀ တွင် ၁ ယောက် ဝန်းကျင် ကတော့ ၆၅ အောက် ဖြစ်နိုင်ချေလည်းရှိပါတယ်။

၎င်း ကို အစောပိုင်း သို့မဟုတ် ငယ်ရွယ် သော အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဟု ခေါ် ပြီး အသက် ၄၀ ဝန်းကျင် မှ လူ များ ကို ထိခိုက် စေ နိုင် ပါတယ်။

မျိုးရိုး ဗီဇ

မျိုးရိုး ဗီဇ က အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ပွား စေနိုင် သော်လည်း ဖြစ်နိုင်ချေကတော့တခြား အကြောင်းအရာတွေထက်စာရင်နည်းနေပါသေးတယ်။

သို့သော် မိသားစုအနည်းငယ်တွင် အယ်လ်ဇိုင်းမားစ်ရောဂါသည် ဂျင်းတစ်ခုကို သတ်မှတ်သောနည်းဖြင့် ဖြစ်ပေါ်ပြီး၊ ဤရောဂါကို မျိုးဆက်မကျေသော အန္တရာယ်များ ပိုမိုကြီးမားလိမ့်မည်။

Down's syndrome 

ဒေါင်း ရောဂါ လက္ခဏာ ရှိ သူ တွေမှာလည်း အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ပွားနိုင်ခြေ ပို များ တာကိုတွေ့ရပါတယ်။

ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဒေါင်း ရဲ့ ရောဂါ လက္ခဏာ ဖြစ် စေ တဲ့ မျိုးရိုးဗီဇ ပြောင်းလဲ မှု တွေ က လည်း တချို့ လူ တွေ မှာ အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ကို ဦးတည် စေ နိုင် တဲ့ ၊ ဦးနှောက် ထဲမှာ အချိန် ကြာ လာ တာ နဲ့ အမျှ ဦးနှောက် ထဲမှာ အမီလွိုက် plaques တွေ တည်ဆောက် ဖို့ ဖြစ် စေ နိုင် လို့ ဖြစ် ပါ တယ် ။

ဦးခေါင်းထိခိုက်မှုများ

ဦးခေါင်း ထိခိုက် မှု ပြင်းထန် သော လူ များ ဟာ အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ပွား ခြင်း ၏ အန္တရာယ် ပို များ နိုင် သော်လည်းသုတေတနလုပ်ဖို့ လိုအပ် နေ ဆဲ ဖြစ် ပါတယ်။

နှလုံးရောဂါ  

နှလုံးနဲ့ ပက်သက်တဲ့ ရောဂါ ရှိတဲ့သူတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ စားသောက်နေထိုင်မှုပုံစံ တွေက အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို မြင့်မား နိုင် ကြောင်း သုတေသန တွေကဖော်ပြထားပါတယ်။

နှလုံးရောဂါမဖြစ်အောင်ကာကွယ်နေထိုင်နည်းတွေကတော့: 

• ဆေးလိပ်သောက်ခြင်း
• အဝလွန်ခြင်း
• ဆီးချိုသွေးချို
• သွေးတိုးရောဂါ

• သွေးတွင်းကိုလက်စထရောမြင့်မားခြင်း စတဲ့ အချက်တေွပါဝင်နေပါတယ်။
  

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

မှတ်ဉာဏ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး ပုံမှန်မဟုတ်တာ ဒါမှမဟုတ် နေ့စဥ်လုပ်ငန်းဆောင်တာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး လုပ်ဆောင်ရာမှာ ပြဿနာတွေ ရှိနေတယ်ဆိုရင်ဆရာဝန်နဲ့ ပြသတာကအကောင်းဆုံးပါပဲ။

ရောဂါလက္ခဏာကိုကြိုတင်သိပြီး ဆရာဝန်နဲ့ စောစီးစွာပြသနိုင်မယ်ဆိုရင် ထိရောက်တဲ့ ကုသမှုများနှင့် ထောက်ပံ့ကူညီမှုများရရှိရန် အကောင်းဆုံးဖြစ်ပါတယ်။

မှတ်ဉာဏ်နဲ့ ပက်သက်ပြီး ချို့ယွင်းမှု တစ်ခုခုဖြစ်တာက အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါတစ်ခုတည်းကြောင့်သာ မဟုတ်ပါ။ : 

• စိတ်ကျဝေဒနာ သို့မဟုတ် စိုးရိမ်ပူပန်မှု
• စိတ်ဖိစီးမှု
• ဆေးဝါးများ
• အရက် သို့မဟုတ် မူးယစ်ဆေးဝါးများ
• အခြားကျန်းမာရေးပြဿနာများ–ဟော်မုန်းအနှောင့်အယှက်များ သို့မဟုတ် အာဟာရချို့တဲ့မှု စတာတွေကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်ပါသေးတယ်။

ဆရာဝန်က ရောဂါအကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေရန် ရိုးရှင်းသောစစ်ဆေးမှုအချို့ကို လုပ်ဆောင်နိုင်တယ်။ ထို့နောက် လိုအပ်မည်ဆိုလျှင် အထူးကုဆရာဝန် ဆီ ညွှန်းပေးနိုင်ပါတယ်။

ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာစမ်းသပ်စစ်ဆေးမှုအပြင် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာစစ်ဆေးစမ်းသပ်တာပါလုပ်ရပါတယ်။ သွေး စမ်းသပ် မှု အချို့ လည်းလုပ်ဖို့လိုအပ်နိုင်ပြီး လက်ရှိသောက်သုံးနေတဲ့ ဆေးဝါးများ စတာတွေကိုလည်းသိဖို့လိုအပ်ပါတဘယ်။

ဦးနှောက်ရဲ့ မတူညီတဲ့ ကဏ္ဍတွေ ဘယ်လိုလုပ်ဆောင်နေတယ်ဆိုတာ စစ်ဆေးဖို့ မှတ်ဉာဏ်၊ စဉ်းစားတွေးခေါ်မှုနဲ့ပက်သက်တာတွေကိုစစ်ဆေးဖို့ မေးခွန်းတချို့ မေးတာမျိုးတွေရှိပါတယ်။

အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါရှိမရှိနဲ့ပတ်သက်ပြီးအထွေထွေရောဂါကုဆရာဝန် က မသေချာဘူးဆိုရင် အထူးကုဆရာဝန်တစ်ယောက်ဆီညွှန်းပေးနိုင်ပါတယ်။ : 

• စိတ်ရောဂါကုဆရာဝန် (old age psychiatrist)
• သက်ကြီးရွယ်အို ပြုစုစောင့်ရှောက်ရေးဆရာဝန် (geriatrician)
• အာရုံကြောပါရဂူ (neurologist ) အဆိုပါ ဆရာဝန်တွေနဲ့ ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ပြီး ကုသမှုခံယူနိုင်ပါတယ်။

ကျွမ်းကျင်သူတစ်ဦးက အသိဉာဏ်ဆိုင်ရာ လူသိများသည့် စမ်းသပ်မှုများကို အသုံးပြုပြီး မှတ်ဉာဏ် သို့မဟုတ် စဉ်းစားတွေးခေါ်ခြင်းကဲ့သို့သောစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာစွမ်းရည်များကို အကဲဖြတ်လေ့ရှိပါတယ်။

သိမြင်မှုဆိုင်ရာ စစ်ဆေးအကဲဖြတ်မှု အများစုမှာ စာရွက်ပေါ်တွင် ပြုလုပ်ရသည့် စစ်ဆေးမှုများနှင့် မေးခွန်းများ ပါဝင်ပြီး တစ်ခုချင်းစီတွင် အမှတ်များ သတ်မှတ်ထားပါသည်။

ဒီစမ်းသပ်မှုတွေက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ စွမ်းရည်အမျိုးမျိုးကို အကဲဖြတ်ပါတယ်။ : 

• ရေတိုနှင့် ရေရှည်မှတ်ဉာဏ်
• အာရုံစိုက်မှုနဲ့ အာရုံစိုက်မှု သက်တမ်း
• ဘာသာစကားနဲ့ ဆက်သွယ်ရေးကျွမ်းကျင်မှုတွေ
• အချိန်နဲ့ နေရာကို သတိပြုခြင်း
• အမြင်အာရုံနှင့်ဆက်နွှယ်သော စွမ်းရည်များ (ရုပ်မြင်သံကြားအစွမ်းအစများ) စတာတွေပါဝင်ပါတယ်။

စမ်းသပ် စစ်ဆေးပြီးနောက် ရတဲ့ အမှတ် တေွက လူ တစ် ဦး နဲ့ တစ်ဦး အရေးအဖတ်စွမ်းရည်ပေါ်မူတည်ပြီးကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ၊ စာမဖတ်နိုင်သူ သို့မဟုတ် ကောင်းစွာမရေးနိုင်သူတစ်ဦးသည် အမှတ်နည်းနိုင်ပေမယ့် အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါ မရှိတာမျိုးဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ အလားတူပင် ပညာရေးအဆင့်မြင့်သူတစ်ဦးဟာ ရမှတ်မြင့်နိုင်သော်လည်း dementia ရောဂါခံစားနေနိုင်ပါတယ်။

ထို့ကြောင့် ဤ စမ်းသပ် မှု များ ကို ဆရာဝန် များ မှအပမိမိကိုယ်တိုင်စစ်ဆေးကြည့်တာမျိုးမလုပ်သင့်ပါဘူး။

အခြားနည်းတေွဖြစ်တဲ့ CT scan , MRI scan ရိုက်ပြီးစစ်ဆေးလို့ရပါသေးတယ်။

ကုသမှုရွေးချယ်စရာများ

အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါအတွက် လောလောဆယ် ကုသမှု မရှိသေးပါဘူး။ သို့သော် ရောဂါလက္ခဏာများကို ယာယီလျော့နည်းစေနိုင်တဲ့ ဆေးဝါးတွေပေးလို့ရပါတယ်။

များသောအားဖြင့်:

• Acetylcholinesterase (AChE) inhibitors
• Memantine

ကုထုံးများနှင့် လုပ်ဆောင်မှုများပါဝင်သည့် ကုသမှုများ :

အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ လက္ခဏာ များ အတွက် ဆေးဝါး များ အပြင်

အခြားကုသနည်းများ၊ လှုပ်ရှားမှုများနှင့် ထောက်ပံ့မှုများ - ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်သူအတွက်လည်း အရေးကြီးပါတယ်။

Cognitive stimulation therapy 

အသိဉာဏ်လှုံ့ဆော်မှုကုထုံး (CST) တွင် မှတ်ဉာဏ်နှင့် ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေရန် ရည်ရွယ်ထားတဲ့ အုပ်စုလိုက် လုပ်ဆောင်မှုများနှင့် လေ့ကျင့်ခန်းများပါဝင်ပါတယ်။

Cognitive rehabilitation 

ဒီနည်းလမ်းကကုထုံးဆရာဝန်တစ်ဦးနှင့် မိုဘိုင်းလ်ဖုန်း သို့မဟုတ် အခြားနေ့စဉ်လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို အသုံးပြုတတ်ရန် သင်ယူခြင်းကဲ့သို့သော စတာတွေလေ့ကျင့်ပေးတာမျိုးဖြစ်ပါတယ်။

Cognitive rehabilitation ကဦးနှောက်ရဲ့ အလုပ်မလုပ်တော့တဲ့ အစိတ်အပိုင်းကို အလုပ်လုပ်နေသေးတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေအသုံးပြုပြီး ကူညီပေးတာမျိုးပါ။

Reminiscence and life story work 

အတိတ်က အကြောင်းအရာတွေနဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေအကြောင်း ပြောဆိုခြင်းပါဝင်တယ်။ များသောအားဖြင့် ဓာတ်ပုံများ၊ အကြိုက်ဆုံးပိုင်ဆိုင်ရာများ သို့မဟုတ် တေးဂီတစသည့် ပစ္စည်းများကို အသုံးပြုခြင်းပါဝင်လေ့ရှိပါတယ်။

ဘဝ အတ္ထုပ္ပတ္တိ အကြောင်းပြောရာမှာ ကလေး ဘဝ မှ မျက်မှောက် ခေတ် အထိ ဓာတ်ပုံ များ (စာအုပ် ဒါမှမဟုတ် ဒစ်ဂျစ်တယ် ဗားရှင်း) ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

ကာကွယ်ရန်အချက်များ

အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ၏ အကြောင်းရင်း အတိအကျ ကို မ သိ ရ သေး သောကြောင့် ၊ ရောဂါအခြေအနေ ကို ကာကွယ် ရန် တိကျ သော နည်းလမ်း မ ရှိ ပါ ။ သို့သော် ကျန်းမာသောဘဝပုံစံကရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေကို လျော့နည်းစေနိုင်ပါတယ်။

နှလုံးနဲ့ပက်သက်တဲ့ ရောဂါများမဖြစ်အောင်နေထိုင်စားသောက်ခြင်းကလည်း အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ ဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို လျော့နည်းစေပါတယ်။

နှလုံးရောဂါမဖြစ်အောင်ကာကွယ်နေထိုင်နည်းတွေကတော့: 

• ဆေးလိပ်ဖြတ်ခြင်း 
• အရက်လျှော့သောက်ခြင်း
• ကျန်းမာစေတဲ့ အစားအသောက်များရွေးချယ်စားသောက်ခြင်း
• ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားအားကစား တစ်မျိုးမျိုးလုပ်ခြင်း(ဥပမာ- လမ်းခပ်သွက်သွက်လျှောက်ခြင်း, စက်ဘီးစီးခြင်း)
• သွေးပေါင်ချိန်ပုံမှန်တိုင်းတာခြင်း
• ဆီးချိုရှိပါက ဆေးဝါး,အစားအသောက်ဖြင့်ထိန်းခြင်း စတာတေွ ပါဝင်ပါတယ်။

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လူမှု‌ရေးပိုင်းဆိုင်ရာတက်ကြွစွာနေထိုင်ခြင်း

ဒါ့အပြင် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာရော ဆိုရှယ်ပိုင်းဆိုင်ရာမှာပါ တက်ကြွစွာနေထိုင်ဖို့လိုပါတယ်။

အောက်ပါတို့ကိုလုပ်‌ဆောင်ပြီး လျေှာ့ ချနိုင်ပါသည်။ 

• စာဖတ်ခြင်း
• နိုင်ငံခြားဘာသာစကား သင်ယူခြင်း
• ဂီတတူရိယာများကို တီးမှုတ်ခြင်း
• အုပ်စုလိုက်အားကစားပွဲများ
• အဖွဲ့အစည်းအားကစားများတွင် ပါဝင်ဆောင်ရွက်ခြင်း၊ ဥပမာ - ဘောလင်းပစ်ခြင်းများ
• လှုပ်ရှားမှုအသစ်များတွင် ပါဝင်ခြင်းသို့မဟုတ် ဝါသနာသစ်များကို စမ်းသပ်ခြင်း

• တက်ကြွသော လူမှုရေးဘဝကို ထိန်းသိမ်းခြင်းတွေပြုလုပ်နိုင်ပါတယ်။
  

ဆရာဝန်နှင့်ပြသရန်အချိန်

သင်၏မှတ်ဉာဏ်အကြောင်းမေ့လျော့မှုရှိစွာသို့မဟုတ် (dementia) ဖြစ်ပါက အဆင်ပြေသော ဆရာဝန် နှင့်ပြသပါ။

သင်သည် အခြားသူ၏ မှတ်ဉာဏ်ပြသနာများအကြောင်းစိုးရိမ်နေပါက သူတို့အား ဆရာဝန်နှင့် သွားရောက်စစ်ဆေးဖို့ တိုက်တွန်းပါ။သူတို့နဲ့အတူ သွားပါ။ 

မှတ်ဉာဏ်ပြသနာများသည် မကြာခဏ dementia အကြောင်းဖြစ်သောကြောင့်မဟုတ်ပါ၊ ၎င်းတို့သည် စိတ်ကျရောဂါ၊ စိတ်ဖိစီးမှု၊ ဆေးလိပ် သို့မဟုတ် အခြားကျန်းမာရေးပြသနာများကြောင့်ဖြစ်နိုင်ပါသည်။

ဆရာဝန်သည် အခြေအနေကိုစစ်ဆေးသည့်အဆင့်များကို ပြုလုပ်နိုင်ပြီး၊ အခြားစစ်ဆေးမှုများအတွက် အထူးကု ထံ ညွှန်ကြားနိုင်ပါသည်။