အတက်ကြွလွန်ခြင်း (Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD))

Symptoms

အာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်းနှင့် အလွန်တက်ကြွမှုရောဂါ (ADHD) ၏ လက္ခဏာများကို သက်ဆိုင်ရာ အပြုအမူ ပြဿနာ ၂ မျိုးအဖြစ် ခွဲခြားနိုင်သည်:

• အာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်း (inattentiveness) – အာရုံစိုက်ခြင်းနှင့် ဂရုစိုက်ခြင်းတွင် ခက်ခဲမှု
• အလွန်တက်ကြွမှုနှင့် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်မှု (hyperactivity and impulsiveness)

ADHD ရှိသူအများစုတွင် အမျိုးမျိုးသော ပြဿနာများသည် အဆိုပါ ကဏ္ဍ ၂ ခုစလုံးတွင်ကျရောက်သော်လည်း၊ အချို့သောသူများတွင် မူတည်ပြီး လုံးဝမဖြစ်နိုင်ပါ။

ဥပမာ- ADHD ရှိသူ ၁၀ ယောက်အနက် ၂-၃ ယောက်ခန့်သည် အာရုံစိုက်ခြင်းနှင့် ဂရုစိုက်မှုတွင် ပြဿနာရှိနိုင်သော်လည်း အလွန်တက်ကြွမှု သို့မဟုတ် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်မှုနှင့် ပတ်သက်သော ပြဿနာများ မရှိနိုင်ပါ။ဤအမျိုးအစားကို အာရုံမစိုက်နိုင်မှုရောဂါ (ADD) ဟုလည်း သိထားပါသည်။ ADD သည် လက္ခဏာများ မရှင်းလင်းသောကြောင့် တစ်ခါတစ်ရံ မသိသာပဲ ရှိနေနိုင်ပါသည်။

ADHD is more often diagnosed in boys than girls. Girls are more likely to have symptoms of inattentiveness only, and are less likely to show disruptive behaviour that makes ADHD symptoms more obvious. This means girls who have ADHD may not always be diagnosed.

ကလေးများနှင့် လူငယ်များတွင် ADHD ၏ လက္ခဏာများ

ကလေးများနှင့် လူငယ်များတွင် ADHD ၏ လက္ခဏာများသည် အလွန်ရှင်းလင်းပြီး၊ အများအားဖြင့် အသက် ၆ နှစ်မတိုင်မီ တွေ့ရှိရလေ့ရှိသည်။ ဤလက္ခဏာများသည် အိမ်တွင်မူ ဖြစ်နိုင်သကဲ့သို့ ကျောင်းတွင်လည်း ဖြစ်နိုင်ပြီး၊ နေရာတစ်ခုတည်းမက အချို့သောအခြေအနေများတွင် တူညီစွာ ကျရောက်နိုင်ပါသည်။

ကလေးများတွင် အာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်း နှင့် အလွန်တက်ကြွမှုနှင့် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်မှု လက္ခဏာ ၂ မျိုးစလုံးရှိနိုင်သကဲ့သို့၊ အမျိုးအမူတစ်ခုသာရှိနိုင်ခြင်း ဖြစ်နိုင်ပါသည်။

အာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်း (အာရုံစိုက်ခြင်းနှင့် ဂရုစိုက်ခြင်းတွင် ခက်ခဲမှု)

အာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်း၏ အဓိကလက္ခဏာများ:

• အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းအတိုင်းအတာ နည်းပြီး အလွယ်တကူ စိတ်လွတ်ကာ အာရုံပျက်သွားခြင်း
• ဂရုမစိုက်သောအမှားများလုပ်ခြင်း – ဥပမာ၊ ကျောင်းစာအလုပ်များတွင်
• မေ့တတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ပစ္စည်းများပျောက်ကွယ်ခြင်း
• ပင်ပန်းစရာ သို့မဟုတ် အချိန်ယူရသော လုပ်ငန်းများကို ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ရန် မတတ်နိုင်ခြင်း
• နားထောင်ရန် သို့မဟုတ် ညွှန်ကြားချက်များကို လိုက်နာရန် မဖြစ်နိုင်သောအတိုင်း ပုံပေါ်နေခြင်း
• အပြုအမူ သို့မဟုတ် လုပ်ငန်းကို အမြဲပြောင်းလဲနေခြင်း
• အလုပ်များကို စီမံခန့်ခွဲရန် အခက်အခဲရှိခြင်း

အလွန်တက်ကြွမှုနှင့် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်မှု

အလွန်တက်ကြွမှုနှင့် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်မှု၏ အဓိကလက္ခဏာများ:

• အေးဆေး သို့မဟုတ် တိတ်ဆိတ်သော ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ကြာရှည် မထိုင်နိုင်ခြင်း
• အမြဲတမ်း လက်နဲ့ရိုက်ခြင်း သို့မဟုတ် တုန်ယမ်းခြင်း
• လုပ်ငန်းများတွင် အာရုံစိုက်နိုင်မှုမရှိခြင်း
• ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှု များလွန်းခြင်း
• အလွန်အမင်း စကားများခြင်း
• မိမိအလှည့်ကို စောင့်ဆိုင်းနိုင်မှုမရှိခြင်း
• မစဉ်းစားဘဲ လုပ်ဆောင်ခြင်း
• အခြားသူတို့၏ စကားပြောဆိုမှုများကို နှောင့်ယှက်ခြင်း
• အန္တရာယ်ကို နားလည်မှု နည်းခြင်း သို့မဟုတ် မရှိခြင်း

ဤလက္ခဏာများသည် ကလေး၏နေ့စဉ်ဘဝတွင် အရေးကြီးသည့် ပြဿနာများ ဖြစ်စေနိုင်ပါသည်—အောင်မြင်မှု နည်းပါးခြင်း၊ သူငယ်ချင်းများနှင့် လူကြီးများနှင့် ပျော်ရွှင်စွာ ဆက်ဆံနိုင်မှု ခက်ခဲခြင်း၊ သဘောထားနှင့် စည်းကမ်းထိန်းသိမ်းမှုအခက်အခဲများ စသဖြင့် ဖြစ်နိုင်ပါသည်။

ADHD ပါသော ကလေးနှင့် လူငယ်များတွင် ဆက်စပ်ရောဂါများ

အခြေအနေအားလုံးမဟုတ်သော်လည်း၊ ADHD ရှိသော ကလေးများတွင် အခြားပြဿနာများ သို့မဟုတ် ရောဂါအခြေအနေများနှင့် ရှိနိုင်ပါသည်၊ဥပမာ:

• စိုးရိမ်ပူပန်မှုရောဂါ (anxiety disorder) – သင့်ကလေးသည် အချိန်အများစုတွင် စိုးရိမ်ပူပန်မှုနှင့် ထိတ်လန့်မှုများကို ခံစားရစေသောရောဂါဖြစ်ပြီး၊နှလုံးခုန်မြန်ခြင်း၊ ချွေးထွက်ခြင်း၊ မူးဝေခြင်းကဲ့သို့သော ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလက္ခဏာများ ပါ ရှိစေနိုင်သည်။
• လူမှုရေးဆိုင်ရာ ဆန့်ကျင်မှုရောဂါ (oppositional defiant disorder, ODD) – ငြင်းဆန်မှုနှင့် အနှောက်အယှက်ဖြစ်စေသောအပြုအမူများကို အထူးသဖြင့် မိဘများနှင့် ဆရာဆရာမများကဲ့သို့သော အာဏာပိုင်အရာရှိများနှင့်ဆိုင်သည့် အခြေအနေဖြစ်သည်။
• အပြုအမူဆိုင်ရာရောဂါconduct disorder – ငွေရေးကြေးရေးခိုးယူခြင်း၊ ခိုက်ရန်ဖြစ်ခြင်း၊ ပစ္စည်းပျက်စီးစေခြင်း (vandalism) နှင့် လူသားများ သို့မဟုတ် တိရစ္ဆာန်များကို ထိခိုက်စေခြင်းကဲ့သို့သော အလွန် လူမှုဆန်မနေရန် အပြုအမူများပြုလုပ်ရန်ရှိခြင်း။
• စိတ်ဖိစီးခြင်း (depression)
• အိပ်စက်ရာပြဿနာများ – ညချိန်တွင် အိပ်ရာမဝင်နိုင်ခြင်းနှင့် အိပ်စက်ပုံစံမမှန်ခြင်း
• autistic spectrum disorder (ASD) –လူမှုအပြုအမူများ၊ ဆက်ဆံရေး၊ စိတ်ဝင်စားမှုများနှင့် လုပ်ဆောင်မှုများကို ထိခိုက်စေသောအခြေအနေ။
• သွက်လက်မှုချို့ယွင်းခြင်း (dyspraxia)– ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ညှိနှိုင်းမှု (physical co-ordination) ကို ထိခိုက်စေသောအခြေအနေ။
• တက်ခြင်း (epilepsy)  – ဦးနှောက်ကို ထိခိုက်စေပြီး မကြာခဏတက်ခြင်း
• Tourette ရောဂါ (Tourette's syndrome) – အသံများနှင့် လှုပ်ရှားမှုများ (tics) ပါဝင်သော အာရုံကြောရောဂါ ဖြစ်သည်။
• သင်ယူရေးပြဿနာများ –ဥပမာ၊ dyslexia ကဲ့သို့သော စာဖတ်ရေးဆိုင်ရာ အခက်အခဲများ။

အရွယ်ရောက်သူများတွင် ADHD ၏ လက္ခဏာများ

အရွယ်ရောက်သူများတွင် ADHD ၏ လက္ခဏာများကို သေချာသတ်မှတ်ရန် ခက်ခဲနိုင်ပါသည်။ အဓိကအကြောင်းရင်းမှာ အရွယ်ရောက်သူများတွင် ADHD နှင့် ပတ်သက်၍ လေ့လာမှုများ မလုံလောက်သည့်အတွက် ဖြစ်သည်။

ADHD သည် ဖွံ့ဖြိုးမှုဆိုင်ရာရောဂါဖြစ်သောကြောင့်၊ ငယ်ဘဝတွင်ပထမဦးဆုံး လက္ခဏာများမရှိဘဲ၊ အရွယ်ရောက်စဉ်တွင်သာ စတင်ဖြစ်လာမည်မဟုတ်ကြောင်း ယုံကြည်ခြင်းဖြစ်သည်။ သို့သော်၊ ကလေးနှင့် လူငယ်များတွင် ADHD ၏ လက္ခဏာများသည် များသောအားဖြင့် အရွယ်ရောက်ပြီးနောက်တိုင် ဆက်လက်ရှိနေသည်။

အာရုံမစိုက်နိုင်မှု၊ အလွန်တက်ကြွမှုနှင့် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်မှုသည် အရွယ်ရောက်သူများကို ဘယ်လိုဆက်လက်ထိခိုက်စေသည်ကို ကလေးများထံတွင် ရှိသည့်အတိုင်းမဟုတ်ဘဲ ကွဲပြားစေနိုင်သည်။

အရွယ်ရောက်သူများတွင် ADHD ၏ လက္ခဏာများမှာ ကလေးဘဝတွင် တွေ့ရသည့် လက္ခဏာများထက် ပို၍ သာမန်နှင့် ရှုပ်ထွေးမှုနည်းခြင်း ဖြစ်လေ့ရှိသည်။

အချို့သော ကျွမ်းကျင်သူများက အရွယ်ရောက်သူများတွင် ADHD နှင့် ဆက်စပ်သည့် လက္ခဏာများအဖြစ် အောက်ပါများကို တင်ပြထားကြသည်:

• နမော်နမဲ့ ဖြစ်ခြင်း အသေးစိတ်ကိုအာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်း
• အလုပ်ဟောင်းများ မပြီးဆုံးမီ အသစ်သောအလုပ်များကို အစဉ်ဆက်ပြုလုပ်ခြင်း
• စီမံခန့်ခွဲနိုင်စွမ်းမရှိခြင်း
• အာရုံစိုက်မှုမရခြင်း သို့မဟုတ် အရေးကြီးတာအား ဦးစားမပေးနိုင်ခြင်း
• အရာဝတ္ထုများ ဆုံးရှုံးခြင်း သို့မဟုတ် နေရာအတိအကျမထားနိုင်ခြင်း
• မေ့လျော့မှုများ
• အချိန်တိုင်းတက်ကြွမှုနှင့် မတည်မြဲမှု
• တိတ်ဆိတ်နေဖို့ခက်ခဲပြီး မလိုအပ်ဘဲအာလုံးထဲတွင် ပြောဆိုတတ်ခြင်း
• တုံ့ပြန်မှုများကို တဆတ်ဆတ် ပြောဆိုခြင်း နှင့် အခြားသူများကို နှောက်ယှက်တတ်ခြင်း
• စိတ်ခံစားမှုအပြောင်းအလဲများ၊ စိတ်အငြိမ့်နှင့် စိတ်မထိန်းနိုင်ခြင်း
• ဖိအားများကို မဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း
• အလွန်အမင်း စိတ်မရှည်ခြင်း
• လုံခြုံရေးမစဉ်စားဘဲ အန္တရာယ်များရှိသော လုပ်ဆောင်ချက်များကို ပြုလုပ်ခြင်း (ဥပမာ - မိမိကိုယ်ကိုအန္တရာယ်ဖြစ်စေသည့် ဒဏ်ရာဖြစ်စေနိုင်သော မူးယစ်ကူးတစ်အတွက် မထိန်းနိုင်သောမောင်းနှင်မှုများ)

Related conditions in adults with ADHD

ကလေးများနှင့် လူငယ်များတွင် ADHD ဖြစ်ပြီး ဖြစ်သည့်အတိုင်း အရွယ်ရောက်သူများတွင်လည်း ADHD သည် အခြားဆက်စပ်ရောဂါများနှင့်အတူဖြစ်နိုင်သည်။

အများဆုံး တွေ့ရှိရသည့်ရောဂါမှာ စိတ်ကျရောဂါ ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် အရွယ်ရောက်သူများတွင် ADHD နှင့်အတူ တွေ့နိုင်သည့် အခြားရောဂါများတွင်:

• ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာရောဂါများ–(လူတစ်ဦးသည် သူ့အတွေးအမြင်၊ တွေးခေါ်မှု၊ ခံစားမှု သို့မဟုတ် အခြားသူများနှင့် ဆက်ဆံပုံတွင် ပျမ်းမျှမူနှင့် အလွန်အမင်းကွာခြားမှုရှိသောအခြေအနေများ)
• ဘိုင်ပိုလာရောဂါ  – (စိတ်အပြောင်းအလဲများကြောင့် စိတ်နေထိုင်မှု အလွန်တက်ကြွမှုမှ စိတ်ကျရောဂါအထိ အတက်အကျဖြစ်နေသော အခြေအနေ)
• Obsessive Compulsive Disorder (OCD) – စိတ်နှင့်လက်ရှိ နောက်လိုက်လုပ်ဆောင်ရန် ဖြစ်ပေါ်သော ရောဂါ

ADHD နှင့်ဆက်စပ်သော အပြုအမူဆိုင်ရာပြဿနာများကြောင့် - ဆက်ဆံရေးပြဿနာများ လူမှုဆက်ဆံမှုတွင် ခက်ခဲမှုများ စသည့် အခြေအနေများလည်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။

Causes

ADHD ဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်းအရင်းအတိအကျကို‌ေတာ့ အခုထိမသိရသေးပါ။ အချို့ အချက်အလက်တွေပေါင်းပြီး ဖြစ်နိုင်တယ်လို့လည်းယူဆထားကြတာရှိပါတယ်။

မျိုးရိုး

ADHD သည် မိသားစုဝင်များအတွင်း ဖြစ်ပွားလေ့ရှိပြီး၊ များသောအားဖြင့် မိဘများမှ မွေးပါးရသော မျိုးရိုးဗီဇများသည် ADHD ဖြစ်ပွားမှုတွင် အရေးကြီးသော အကြောင်းရင်းတစ်ခု ဖြစ်နိုင်သည်။ သုတေသနများအရ ADHD ရှိသူ၏ မိဘများနှင့် ‌မောများတွင်လည်း ADHD ဖြစ်နိုင်မှု မြင့်မားသည် ဟုတွေ့ရှိထားပါသည်။

သို့သော် ADHD သည် တစ်ခုတည်းသော ဗီဇပြုမူမှုကြောင့် မဖြစ်ပေါ်ခြင်းဖြစ်မနေဘဲ၊ ဗီဇများစွာနှင့် သက်ဆိုင်မှုရှိသော စုံလင်မှုများပါဝင်နိုင်သည်။

Brain function and structure

သုတေသနများက ADHD ရှိသူများနှင့် မရှိသူများ၏ ဦးနှောက်အနက် မတူညီမှုများ ဖြစ်နိုင်ကြောင်း ပြသထားသော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ တိကျသည့် သက်ဆိုင်မှုသည် သေချာမဖြစ်သေးပါ။

ဥပမာအားဖြင့် – ဦးနှောက်စကင်နင်းမှု (brain scans) ပြုလုပ်သော သုတေသနများအရ ADHD ရှိသူများတွင် ဦးနှောက်၏ တချို့နယ်မြေများ သေးငယ်နိုင်ပြီး၊ အချို့ နယ်မြေများကတော့ ပိုကြီးနိုင်သည် ဟု တွေ့ရှိထားသည်။

ထို့အပြင် ADHD ရှိသူများတွင် ဦးနှောက်ထဲရှိ ပို့ဆောင်မှုဓာတ်များ (neurotransmitters) မတည့်မှု ဖြစ်နိုင်သည့်အပြင်၊ ဤဓာတ်များသည် သာမန်လုပ်ဆောင်မှုမရှိနိုင်ခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်သည်။

Risk Factors

Groups at risk

ADHD ဖြစ်နိုင်မှု အန္တရာယ်ရှိသောအဖွဲ့များတွင် အောက်ပါအထူးသဖြင့် လူများ ပါဝင်ကြောင်း ယုံကြည်ရပါသည်:

• ကလေးများသည် ၃၇ ပတ်မပြည့်မီ မွေးဖွားခဲ့သော (premature birth) သို့မဟုတ် မွေးဖွားစဉ်တွင် အလေးချိန်နည်း (low birthweight) ရှိသူများ
• အာရုံကြောရောဂါ (epilepsy) ရှိသူများ

• ဦးနှောက်ထိခိုက်မှု (brain damage) ရှိသူများ - ကိုယ်ဝန်ဆောင်စဥ် ဖြစ်ပွားခြင်း သို့မဟုတ် နောက်ပိုင်း ဦးခေါင်းဒဏ်ကြောင့် ဖြစ်ပွားနိုင်သည်

Diagnosis

သင့်အား ဆရာဝန်က အောက်ပါ အကြောင်းအရာများကို မေးမြန်းနိုင်သည်:

• သင်၏ ရောဂါလက္ခဏာအခြေအနေများ သို့မဟုတ် သင်၏ ကလေး၏ ရောဂါလက္ခဏာအခြေအနေများ
• ယင်းရောဂါအခြေအနေများသည် ဘယ်အချိန်က စတင်ခဲ့သည်
• ယင်းရောဂါအခြေအနေများသည် ဘယ်နေရာများတွင် ဖြစ်ပေါ်နေရလဲ – ဥပမာအားဖြင့် အိမ်၊ ကျောင်း၊ တက္ကသိုလ် သို့မဟုတ် အလုပ်တွင်
• ယင်းရောဂါအခြေအနေများသည် သင်သို့မဟုတ် သင်၏ ကလေး၏ နေ့စဉ်ဘဝကို ထိခိုက်စေပါသလား – ဥပမာအားဖြင့် လူမှုဆက်ဆံရေးနှင့် ပတ်သက်ပြီး ခက်ခဲစေသလား
• သင်သို့မဟုတ် သင်၏ ကလေး၏ အလွန်အမင်းအရေးပါတဲ့ ဖြစ်ရပ်များ၊ ဥပမာအားဖြင့် မိသားစုအတွင်း လူတစ်ဦးသေဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် ကွာရှင်းခြင်းတို့ ဖြစ်ပါသလား
• သင်၏ မိသားစုတွင် ADHD ရောဂါ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သူရှိပါသလား

• သင်သို့မဟုတ် သင်၏ ကလေးတွင် အခြားရောဂါအခြေအနေများ သို့မဟုတ် အခြားဆက်စပ်သော ပြဿနာများရှိပါသလား