နာတာရှည်အဆုတ်လမ်းကြောင်းပိတ်ဆို့ရောဂါ (Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD))

လက္ခဏာများ

 နာတာရှည်အဆုတ်ရောဂါ (COPD) သည် အသက်ရှူရန် ပိုမိုခက်ခဲစေသော်လည်း၊ အတော်လေးနှစ်ပေါင်းများစွာကြာအောင် ဖြည်းဖြည်းချင်းတိုးတက်လာပြီး စတင်ချိန်တွင် ရောဂါ ရှိနေကြောင်း မသိနိုင်ပဲ ဖြစ်တတ်သည်။COPD ရှိသော လူအများစုသည် အသက် ၄၀ ကျော် သို့မဟုတ် ၅၀ နောက်ပိုင်းအရွယ်တွင်သာ သိသာသော ရောဂါလက္ခဏာများ ရှိလာကြသည်။

COPD ရဲ့ တွေ့ရတဲ့ ရောဂါလက္ခဏာများမှာ:

• အသက်ရှူကြပ်ခြင်း – စတင်ချိန်တွင် အားကစားလုပ်ရာမှာသာ ဖြစ်တတ်ပြီး တခါတရံ ညနက်စောစောအချိန်မှာ အသက်ရှူကြပ်ပြီး နိုးထလာတတ်သည်
• ဆက်တိုက်ဖြစ်သော ရင်ကျပ်ချောင်းဆိုးခြင်း – သလိပ် (Phlegm) ပါဝင်ပြီး အချိန်ကြာကြာ မပျောက်နိုင်သော ချောင်းဆိုးခြင်း။
• ရင်ဘတ်ပိုင်း တွင်ကူးစက်ရောဂါပိုး ခဏခဏဖြစ်ခြင်း
• အဆက်မပြတ် ရင်ခေါင်းမှ အသံရှူလျှင် အသံထွက်နေခြင်း

ရောဂါလက္ခဏာများသည် အချိန်ကြာသည်နှင့်အမျှဖြည်းဖြည်းချင်း ဆိုးလာပြီး နေ့စဉ်အလုပ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို ပိုမိုခက်ခဲစေတတ်သော်လည်း၊ ဆေးကုသမှုများက ရောဂါဆိုးရွားမှုကိုနှေးကွေးစေနိုင်ပါသည်။

တခါတရံ ရောဂါလက္ခဏာများသည် အလျင်အမြန် ဆိုးဝါးလာသော ကာလများ ရှိတတ်ပြီး ၎င်းကို " (flare-up or exacerbation) ဟု ခေါ်ပါသည်။ ဂဃနဏ ဆိုးလာသော ကာလများသည် တစ်နှစ်လျှင် အကြိမ်အနည်းငယ်ဖြစ်တတ်ပြီး၊ အထူးသဖြင့် ဆောင်းတွင်းကာလတွင် ကြုံတွေ့နိုင်သည်။

အခြားလက္ခဏာများ

တွေ့ရနည်းသော COPD ရဲ့ ရောဂါလက္ခဏာများမှာ :

• ကိုယ်အလေးချိန် လျော့နည်းခြင်း
• ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း
• ကိုယ်အတွင်း ရေသိမ်းဆည်းမှုကြောင့် ခြေထောက်များဖော ရောင်ခြင်း (oedema)
• ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်းနှင့် ချောင်းဆိုးလျှင်သွေးပါခြင်း" သတိပေးချက် – ရင်ဘတ်ကိုက်ခြင်းနှင့် သွေးပါသောချောင်းဆိုးခြင်းသည် သက်ဆိုင်သော အခြားရောဂါများ (ဥပမာ - ရင်ဘတ်ပိုးဝင်ရောဂါ သို့မဟုတ် အဆုတ်ကင်ဆာ ဖြစ်နိုင်ခြင်း) ၏ လက္ခဏာများဖြစ်နိုင်ပါသည်။

ဒီလို ပိုပြီးစိုးရိမ်ဖွယ်ရာ ရောဂါလက္ခဏာများသည် COPD ရဲ့ နောက်ဆုံးအဆင့်သို့ ရောက်ရှိသောအချိန်မှသာ အများအားဖြင့် တွေ့ရှိရတတ်ပါသည်။

ဖြစ်ပွားရသည့် အကြောင်းရင်းများ

နာတာရှည် လေပြွန်ကျဉ်းရောဂါ (COPD) ဟာ အဆုတ်နဲ့ လေပြွန်တွေ ပျက်စီးပြီး ရောင်ရမ်းလာတဲ့အခါ ဖြစ်ပွားတတ်ပါတယ်။

ဒါဟာ များသောအားဖြင့် ဆေးလိပ်ငွေ့လိုမျိုး အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အရာတွေနဲ့ ရေရှည်ထိတွေ့ခြင်းနဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်။

အန္တရာယ်တိုးစေသောအကြောင်းရင်းများ

ဒီအပိုဒ်တွင် နာတာရှည်လေပြွန်ကျဥ်းရောဂါ (COPD) ဖြစ်ပွားနိုင်စေရန် သင့်ရဲ့အန္တရာယ်ကို တိုးမြှင့်စေနိုင်သော အရာများကို ဆွေးနွေးထားသည်။

ဆေးလိပ်သောက်ခြင်း

ဆေးလိပ်သောက်ခြင်းသည် COPD ရောဂါ၏ အဓိကဖြစ်စေသောအကြောင်းရင်းဖြစ်ပြီး ၁၀ခု မှာ ၉ ခုခန့်အတွက် တာဝန်ရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။

ဆေးလိပ်ငွေ့ထဲတွင်ပါဝင်သော အန္တရာယ်ရှိသောဓာတုများသည် အဆုတ်နှင့် လေပြွန်နံရံများကို ထိခိုက်ပျက်စီးစေနိုင်သည်။ ဆေးလိပ်သောက်ခြင်းကို ရပ်တန့်ခြင်းဖြင့် COPD ရောဂါ ပိုဆိုးမလာစေရန် ကူညီနိုင်သည်။ 

အချို့သော သုတေသနများအရ အခြားသူများ၏ ဆေးလိပ်ငွေ့ (အခြားသူ၏ဆေးလိပ်ငွေ့) ကလည်း COPD ရောဂါဖြစ်နိုင်ချေကို တိုးမြှင့်စေနိုင်သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။

အလုပ်လုပ်နေစဉ် မီးခိုးနှင့် ဖုန်မှုန်များ

အလုပ်နေရာတွင် သက်ဆိုင်ရာ ဖုန်မှုန်နှင့် ဓာတုများထိတွေ့မှုကြောင့် အဆုတ်များ ထိခိုက်ပျက်စီးနိုင်ပြီး COPD ရောဂါ ဖြစ်နိုင်ချေကို တိုးမြှင့်စေနိုင်သည်။

COPD ရောဂါနှင့် ဆက်စပ်ပြီး ထိတွေ့မှုရှိနိုင်သောပစ္စည်းများမှ:

• ကဒ်မီယမ် ဖုန်မှုန်နှင့် မီးခိုး
• ဆန်နှင့် ဂျုံမှုှုဖုန်
• ဆီလီကာဖုန်
• သံဖွဲ့မီးခိုးwelding fumes
• အိုက်ဆိုဆိုက်ယာနိတ်များ
• ကျောက်မီးသွေးဖုန်

အလုပ်နေရာတွင် ဖုန်မှုန် သို့မဟုတ် မီးခိုးများကို ရှူရှိုက်ရခြင်းနှင့် ဆေးလိပ်သောက်ခြင်းတို့ကို ပေါင်းစပ်မှုရှိလျှင် COPD ရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုမိုမြင့်မားသည်။

လေထုညစ်ညမ်းမှု (Air Pollution)

လေထုညစ်ညမ်းမှုနဲ့ ရေရှည်ထိတွေ့ခြင်းက အဆုတ်ရဲ့ လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်းကို ထိခိုက်စေနိုင်ပြီး အချို့သော သုတေသနတွေက COPD ဖြစ်နိုင်ခြေကို တိုးမြင့်စေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ လေထုညစ်ညမ်းမှုနဲ့ COPD ကြားက ဆက်စပ်မှုက အတိအကျ မရှိသေးဘဲ သုတေသနတွေ ဆက်လက်လုပ်ဆောင်နေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။

မျိုးရိုးဗီဇ (Genetics)

အကယ်၍ သင်က ဆေးလိပ်သောက်ပြီး သင့်မိသားစုဝင်တစ်ဦးဦးမှာ COPD ရှိတယ်ဆိုရင် သင့်မှာ COPD ဖြစ်ဖို့ အခွင့်အလမ်း ပိုများပါတယ်။ ဒါက လူအချို့ရဲ့ မျိုးဗီဇတွေက သူတို့ကို ဒီရောဂါဖြစ်ဖို့ ပိုပြီးဖြစ်လွယ်စေတယ်လို့ ညွှန်ပြနေပါတယ်။

Alpha-1-antitrypsin (alpha-1-antitrypsin) ချို့တဲ့သူတွေဟာ COPD ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ Alpha-1-antitrypsin ဆိုတာ သင့်အဆုတ်ကို ကာကွယ်ပေးတဲ့ ဓာတ်တစ်မျိုးပါ။ ဒါမရှိရင် အဆုတ်တွေက ပိုပြီး ပျက်စီးဖို့ လွယ်ကူပါတယ်။

Alpha-1-antitrypsin ချို့တဲ့သူတွေဟာ များသောအားဖြင့် ငယ်ရွယ်တဲ့ အသက်အရွယ်မှာ COPD ဖြစ်တတ်ကြပါတယ် – အထူးသဖြင့် ဆေးလိပ်သောက်ရင် ပိုဆိုးပါတယ်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း (Diagnosis)

COPD ကို ရောဂါရှာဖွေဖို့အတွက် GP (အထွေထွေရောဂါကု ဆရာဝန်) က အောက်ပါတို့ကို လုပ်ဆောင်နိုင်ပါတယ်။ :

• သင့်ရောဂါလက္ခဏာတွေအကြောင်း မေးမြန်းခြင်း။
• သင့်ရင်ဘတ်ကို စစ်ဆေးပြီး နားကြပ် (stethoscope) နဲ့ သင့်အသက်ရှူသံကို နားထောင်ခြင်း။
• ဆေးလိပ်သောက်ဖူးလား၊ သောက်နေဆဲလားလို့ မေးမြန်းခြင်း။
• သင့်ကိုယ်အလေးချိန်နဲ့ အရပ်ကို အသုံးပြုပြီး ခန္ဓာကိုယ်ထုထည်ညွှန်းကိန်း (BMI) ကို တွက်ချက်ခြင်း။
• သင့်မိသားစုမှာ အဆုတ်ပြဿနာ ရာဇဝင်ရှိမရှိ မေးမြန်းခြင်း။
• သူတို့ဟာ spirometry (အသက်ရှူတိုင်းတာခြင်း) လို့ခေါ်တဲ့ အသက်ရှူစစ်ဆေးမှုအပြင် အဆုတ်နဲ့ လေပြွန်တွေရဲ့ အခြားဆက်စပ်စစ်ဆေးမှုတွေကိုလည်း လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်ပါတယ်။

Spirometry (အသက်ရှူတိုင်းတာခြင်း)

Spirometry စစ်ဆေးမှုက သင့်အဆုတ်တွေ ဘယ်လောက် ကောင်းကောင်းလုပ်ဆောင်နေလဲဆိုတာကို ပြသဖို့ ကူညီပေးနိုင်ပါတယ်။

သင့်လေပြွန်တွေကို ကျယ်စေတဲ့ bronchodilator (လေပြွန်ကျယ်ဆေး) လို့ခေါ်တဲ့ ဆေးဝါးကို ရှူရှိုက်ပြီးနောက် spirometer (အသက်ရှူတိုင်းတာစက်) လို့ခေါ်တဲ့ စက်ထဲကို အသက်ရှူခိုင်းပါလိမ့်မယ်။

spirometer က တိုင်းတာမှု နှစ်ခုကို ယူပါတယ်။ တစ်စက္ကန့်အတွင်း သင်အသက်ရှူထုတ်နိုင်တဲ့ လေထုထည်ပမာဏ နဲ့ သင်အသက်ရှူထုတ်လိုက်တဲ့ စုစုပေါင်းလေပမာဏ ဖြစ်ပါတယ်။ မှန်ကန်တဲ့ ရလဒ်ရဖို့အတွက် အကြိမ်အနည်းငယ် အသက်ရှူထုတ်ခိုင်းနိုင်ပါတယ်။

ရလဒ်တွေကို သင့်အသက်အရွယ်အတွက် ပုံမှန်ရလဒ်တွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပြီး သင့်လေပြွန်တွေ ပိတ်ဆို့နေသလားဆိုတာကို ပြသနိုင်ပါတယ်။

ရင်ဘတ်ဓာတ်မှန် (Chest X-ray)

ရင်ဘတ်ဓာတ်မှန်ကို COPD နဲ့ ဆင်တူတဲ့ လက္ခဏာတွေ ဖြစ်စေနိုင်တဲ့ အဆုတ်ပြဿနာတွေကို ရှာဖွေဖို့ အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

X-ray ကနေ ပြသနိုင်တဲ့ ပြဿနာတွေမှာ ရင်ဘတ်ပိုးဝင်ခြင်းနဲ့ အဆုတ်ကင်ဆာတို့ ပါဝင်ပေမဲ့ ဒါတွေက အမြဲတမ်း ပေါ်မလာပါဘူး။

သွေးစစ်ဆေးမှုများ (Blood Tests)

သွေးစစ်ဆေးမှုက COPD နဲ့ ဆင်တူတဲ့ လက္ခဏာတွေ ဖြစ်စေနိုင်တဲ့ တခြားရောဂါတွေကို ပြသနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ- သွေးအားနည်းရောဂါ (anaemia) နဲ့ သွေးနီဥ ပမာဏ များပြားခြင်း (erythrocytosis) တို့ ဖြစ်ပါတယ်။

တစ်ခါတလေ သင့်မှာ alpha-1-antitrypsin ချို့တဲ့မှု ရှိမရှိ စစ်ဆေးဖို့အတွက်လည်း သွေးစစ်ဆေးမှု ပြုလုပ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါက COPD ဖြစ်နိုင်ခြေကို တိုးမြင့်စေတဲ့ ရှားပါးမျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ပြဿနာတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။

နောက်ထပ် စစ်ဆေးမှုများ (Further Tests)

တစ်ခါတလေ COPD ရဲ့ ရောဂါရှာဖွေမှုကို အတည်ပြုဖို့ ဒါမှမဟုတ် ပြင်းထန်မှုကို ဆုံးဖြတ်ဖို့အတွက် နောက်ထပ် စစ်ဆေးမှုတွေ လိုအပ်နိုင်ပါတယ်။

ဒါက သင်နဲ့ သင့်ဆရာဝန်ကို ကုသမှုကို စီစဉ်ရာမှာ ကူညီပါလိမ့်မယ်။

ဒီစစ်ဆေးမှုတွေမှာ အောက်ပါတို့ ပါဝင်နိုင်ပါတယ်။

• an electrocardiogram (ECG) –နှလုံးရဲ့ လျှပ်စစ်လှုပ်ရှားမှုကို တိုင်းတာတဲ့ စစ်ဆေးမှု
• an echocardiogram – နှလုံးရဲ့ ultrasound scan
• a peak flow test – သင့်အဆုတ်ထဲက လေကို ဘယ်လောက်မြန်မြန်မှုတ်ထုတ်နိုင်လဲဆိုတာ တိုင်းတာတဲ့ အသက်ရှူစစ်ဆေးမှုတစ်ခုဖြစ်ပြီး ပန်းနာရင်ကျပ်ကို ဖယ်ထုတ်ရာမှာ ကူညီနိုင်ပါတယ်။
• a blood oxygen test – သင့်လက်ချောင်းမှာ ကလစ်လို ကိရိယာတစ်ခုကို တပ်ဆင်ပြီး သင့်သွေးထဲမှာရှိတဲ့ အောက်ဆီဂျင်ပမာဏကို တိုင်းတာပါတယ်။
• a CT (computed tomography) scan –သင့်အဆုတ်မှာရှိတဲ့ ပြဿနာတွေကို ရှာဖွေဖော်ထုတ်ရာမှာ ကူညီနိုင်တဲ့ အသေးစိတ် scan

• a phlegm sample – သင့်သလိပ်နမူနာကို ရင်ဘတ်ပိုးဝင်တဲ့ လက္ခဏာတွေ ရှိမရှိ စစ်ဆေးဖို့အတွက် စစ်ဆေးနိုင်ပါတယ်။
  

ကုသမှု ရွေးချယ်စရာများ

လက်ရှိအချိန်မှာ နာတာရှည် အဆုတ်ကျဉ်းရောဂါ (COPD) အတွက် ကုသပျောက်ကင်းတဲ့ ဆေးမရှိသေးပေမဲ့ ကုသမှုတွေက ရောဂါရဲ့ တိုးတက်မှုကို နှေးကွေးစေပြီး ရောဂါလက္ခဏာတွေကို ထိန်းချုပ်ရာမှာ ကူညီနိုင်ပါတယ်။

ကုသမှုတွေမှာ အောက်ပါတို့ ပါဝင်ပါတယ်။

• ဆေးလိပ်ဖြတ်ခြင်း – သင့်မှာ COPD ရှိပြီး ဆေးလိပ်သောက်တယ်ဆိုရင် ဒါက သင်လုပ်ဆောင်နိုင်တဲ့ အရေးအကြီးဆုံးအရာ ဖြစ်ပါတယ်။
• အသက်ရှူဆေးများ (inhalers) နဲ့ ဆေးပြားများ– အသက်ရှူရလွယ်ကူစေဖို့ ကူညီပေးပါတယ်။
• အဆုတ် ပြန်လည်သန်စွမ်းရေး  – a specialised programme of exercise and education
• surgery or a lung transplant – ဒါပေမဲ့ ဒါက လူအနည်းငယ်လေးအတွက်သာ ရွေးချယ်စရာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဆရာဝန်က သင့်ကို အမျိုးမျိုးသော ကုသမှုရွေးချယ်စရာတွေအကြောင်း ဆွေးနွေးပေးပါလိမ့်မယ်။

ဆရာဝန်နှင့်ပြသရန်အချိန်

GP ကို ပြသရန် COPD ရဲ့ ရောဂါလက္ခဏာများ အမြဲဖြစ်နေသလို ထင်ရပါက၊ အထူးသဖြင့် သင့်အသက် ၃၅ နှစ်ကျော်ပြီး ဆေးလိပ်သောက်နေသော်လည်းကောင်း၊ ရပ်ထားပြီဖြစ်သော်လည်းကောင်း၊ GP ဆရာဝန်ကို ဆက်သွယ်ပြသရန် လိုအပ်ပါသည်။

တူညီသည့် ရောဂါလက္ခဏာများကိုဖြစ်စေသည့် ရောဂါများ အဆုတ်ရဲ့ရောဂါလက္ခဏာများသည် အခြားရောဂါများဖြစ်သော - Asthma (ရင်ကြပ်ရောဂါ) Bronchiectasis (အဆုတ်လေပြွန်ချဲ့ကျယ်ခြင်း) Anaemia (သွေးအားနည်းခြင်း) Heart failure (နှလုံးစွမ်းဆောင်ရည်ကျဆင်းခြင်း) တို့နှင့် ဆင်တူစေတတ်သည့်အတွက် ရောဂါအခြေအနေကို သိရှိရန် လိုအပ်ပါသည်။ ရှင်းလင်းစစ်ဆေးမှု ရိုးရှင်းသော ရှူသွင်းရှူထွက် စမ်းသပ်မှု (simple breathing test) က သင့်တွင် COPDရှိမရှိကို စစ်ဆေးပေးနိုင်ပါသည်။