Written & Reviewed by Clinics Asia Healthcare Team | Learn more about our expert review process.
Overview
Cystic fibrosis (CF) သည် မျိုးရိုးလိုက်သော ရောဂါတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ အဆုတ်နှင့် အစာခြေစနစ်တွင် စေးကပ်သော ချွဲများ စုပုံလာစေသည်။ ဤအခြေအနေကြောင့် အဆုတ်ပိုးဝင်ခြင်းနှင့် အစာခြေခြင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
ရောဂါလက္ခဏာများသည် များသောအားဖြင့် ကလေးဘဝတွင် စတင်ပြီး၊ ကလေးတစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ကွဲပြားနိုင်သည်။ သို့သော်၊ အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ အဆုတ်နှင့် အစာခြေစနစ်များ ပိုမိုပျက်စီးလာကာ ရောဂါသည် တဖြည်းဖြည်း ပိုဆိုးလာသည်။
ကုသမှုများဖြင့် ရောဂါ၏ ပြဿနာများကို လျှော့ချနိုင်ပြီး နေထိုင်ရန် ပိုမိုလွယ်ကူစေသော်လည်း၊ သက်တမ်းသည် တိုတောင်းလာနိုင်သည်။
Symptoms
အဆုတ်တွင် စေးကပ်သော ချွဲများ စုပုံခြင်းကြောင့် အသက်ရှူရခက်ခဲခြင်း၊ အဆုတ်ပိုးဝင်ခြင်း ဖြစ်နိုင်ခြေ မြင့်တက်လာသည်။ အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ အဆုတ်များ လုပ်ငန်းမလုပ်နိုင်တော့ခြင်း။
ချွဲများသည် ပန်ကရိယ (pancreas) ကို ပိတ်ဆို့ပြီး၊ အစာခြေအင်ဇိုင်းများ အူထဲရှိ အစာထံ မရောက်နိုင်တော့ခြင်း။
ဤအခြေအနေကြောင့် CF ရှိသူများသည် အစာမှ အာဟာရများကို ကောင်းစွာစုပ်ယူနိုင်ခြင်းမရှိဘဲ၊ အာဟာရချို့တဲ့ခြင်းကို ရှောင်ရှားရန် ကယ်လိုရီများများ စားသုံးရန် လိုအပ်သည်။
လက္ခဏာများ:
- ထပ်ခါထပ်ခါ အဆုတ်ပိုးဝင်ခြင်း
- အသက်ရှူသံမြည်ခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ အသက်ရှူမဝခြင်းနှင့် လေပြွန်များ ပျက်စီးခြင်း (bronchiectasis)
- ကိုယ်အလေးချိန်တက်ရန် ခက်ခဲခြင်းနှင့် ကြီးထွားမှုနှေးခြင်း
- အသားအရေနှင့် မျက်လုံးဖြူသားများ ဝါခြင်း (jaundice)
- ဝမ်းလျှောခြင်း၊ ဝမ်းချုပ်ခြင်း သို့မဟုတ် အနံ့ဆိုးသော ဝမ်းများ
- မွေးကင်းစကလေးများတွင် အူပိတ်ခြင်း (meconium ileus) – ခွဲစိတ်ကုသမှု လိုအပ်နိုင်သည်
CF ရှိသူများသည် ဆီးချိုရောဂါ (diabetes)၊ အရိုးပါးခြင်း (osteoporosis)၊ အမျိုးသားများတွင် မျိုးမပွားနိုင်ခြင်း (infertility) နှင့် အသည်းပြဿနာများ ကဲ့သို့သော ဆက်စပ်ပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။
Causes
Cystic fibrosis သည် မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ရောဂါတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဆဲလ်များအတွင်းနှင့် အပြင်သို့ ဆားနှင့် ရေလှုပ်ရှားမှုကို ထိခိုက်စေသော မျိုးရိုးဗီဇချို့ယွင်းမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။
ဤချို့ယွင်းမှုနှင့် ထပ်ခါထပ်ခါ ပိုးဝင်ခြင်းတို့ကြောင့်၊ ခန္ဓာကိုယ်၏ ပြွန်များနှင့် လမ်းကြောင်းများတွင် ထူပြီးစေးကပ်သော ချွဲများ စုပုံလာကာ၊ အထူးသဖြင့် အဆုတ်နှင့် အစာခြေစနစ်ကို ထိခိုက်စေသည်။
CF ရှိသူသည် မွေးကတည်းက ဤရောဂါကို ရရှိထားပြီး၊ အခြားသူမှ ကူးစက်နိုင်သော ရောဂါမဟုတ်ပါ။
Diagnosis
ကလေးတွင် cystic fibrosis (CF) ရှိနိုင်သည်ဟု စစ်ဆေးမှုက ညွှန်ပြပါက၊ ရောဂါအတည်ပြုရန် အောက်ပါအပိုစစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည်။
- ချွေးစစ်ဆေးမှု (Sweat Test) အဓိကရည်ရွယ်ချက် – ချွေးထဲရှိ ဆားပမာဏကို တိုင်းတာရန်။ ရလဒ် – CF ရှိသူများတွင် ချွေးထဲရှိ ဆားပမာဏသည် ပုံမှန်ထက် မြင့်မားနေသည်။
- မျိုးရိုးဗီဇစစ်ဆေးမှု (Genetic Test) – သွေး သို့မဟုတ် တံတွေးနမူနာကို စစ်ဆေးပြီး CF ကို ဖြစ်စေသော မျိုးရိုးဗီဇချို့ယွင်းမှု ရှိမရှိ စစ်ဆေးရန်။
ဤစစ်ဆေးမှုကို မွေးကင်းစစစ်ဆေးမှု မပြုလုပ်ထားသော ကြီးလာပြီးသော ကလေးများနှင့် လူကြီးများတွင်လည်း CF ရောဂါရှာဖွေရန် အသုံးပြုနိုင်သည်။
မိသားစုတွင် CF ရောဂါရာဇဝင်ရှိပါက၊ မျိုးရိုးဗီဇစစ်ဆေးမှုကို အသုံးပြု၍ မိသားစုဝင်တစ်ဦးသည် CF ၏ "carrier" (မျိုးရိုးဗီဇချို့ယွင်းမှုကို သယ်ဆောင်သူ) ဟုတ်မဟုတ် စစ်ဆေးနိုင်သည်။
မိမိတွင် CF မျိုးရိုးဗီဇချို့ယွင်းမှု ရှိနိုင်သည်ဟု သံသယရှိပြီး ကလေးယူရန် စီစဉ်နေသူများအတွက် ဤစစ်ဆေးမှုသည် အရေးကြီးသည်။
Treatment Options
Cystic fibrosis (CF) အတွက် လုံးဝပျောက်ကင်းနိုင်သော ကုသမှုမရှိသော်လည်း၊ လက္ခဏာများကို ထိန်းချုပ်ရန်၊ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို ကာကွယ်ရန် သို့မဟုတ် လျှော့ချရန်နှင့် ရောဂါနှင့်အတူ နေထိုင်ရန် ပိုမိုလွယ်ကူစေရန် ကုသမှုများစွာ ရှိပါသည်။
CF ရှိသူများသည် ရောဂါအခြေအနေကို စောင့်ကြည့်ရန် ပုံမှန်ဆေးစစ်မှုများ ပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည်။
CF ရှိသူများကို ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုအဖွဲ့မှ ကုသပေးပါမည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ဆေးရုံတွင် ကုသမှုခံယူရန် လိုအပ်နိုင်သည်။
အဆုတ်ပြဿနာများအတွက် ဆေးဝါးများ
CF ရှိသူများသည် အဆုတ်ပြဿနာများကို ကုသရန်နှင့် ကာကွယ်ရန် မတူညီသော ဆေးဝါးများ သောက်သုံးရန် လိုအပ်နိုင်သည်။ ဤဆေးဝါးများကို မျိုချခြင်း၊ ရှူခြင်း သို့မဟုတ် ထိုးခြင်းဖြင့် သုံးစွဲနိုင်သည်။
အဆုတ်ပြဿနာများအတွက် ဆေးဝါးများ :
- ပဋိဇီဝဆေးများ (antibiotics) – အဆုတ်ပိုးဝင်ခြင်းကို ကာကွယ်ရန်နှင့် ကုသရန်။
- Kaftrio – အသက် ၁၂ နှစ်နှင့်အထက် လူများတွင် CF ၏ အရင်းအမြစ်ကို ကုသရန် ဆေးသုံးမျိုးပေါင်းစပ်။
- ချွဲပျော်ဆေးများ – အဆုတ်ထဲရှိ ချွဲများကို ပျော်စေရန် (ဥပမာ - dornase alfa, hypertonic saline, mannitol dry powder)။
- ချွဲပမာဏလျှော့ချဆေး – ခန္ဓာကိုယ်ထဲရှိ ချွဲပမာဏကို လျှော့ချရန် (ဥပမာ - ivacaftor (Kalydeco) သို့မဟုတ် lumacaftor နှင့် ပေါင်းစပ် (Orkambi))။
- လေပြွန်ကျယ်ဆေး (bronchodilators) – လေပြွန်များကို ကျယ်စေပြီး အသက်ရှူရန် လွယ်ကူစေရန်။
- စတီးရွိုက်ဆေး – နှာခေါင်းအတွင်းရှိ အသေးစားအကျိတ်များ (nasal polyps) ကို ကုသရန်။
CF ရှိသူများသည် ပုံမှန်ကာကွယ်ဆေးများနှင့် နှစ်စဉ် တုပ်ကွေးကာကွယ်ဆေး (flu jab) ကို အသက်အရွယ်ရောက်ပါက ထိုးထားရန် အရေးကြီးသည်။
လေ့ကျင့်ခန်း
မည်သည့်ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုမဆို (ဥပမာ - ပြေးခြင်း၊ ရေကူးခြင်း၊ ဘောလုံးကစားခြင်း) သည် အဆုတ်ထဲရှိ ချွဲများကို ဖယ်ရှားရန်နှင့် ကိုယ်ခန္ဓာသန်စွမ်းမှုကို မြှင့်တင်ရန် ကူညီပေးနိုင်သည်။
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာကုထုံးပညာရှင် (physiotherapist) က သင့်တော်သော လေ့ကျင့်ခန်းများနှင့် လှုပ်ရှားမှုများကို အကြံပြုနိုင်သည်။
လေပြွန်သန့်စင်နည်းများ
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာကုထုံးပညာရှင်က အဆုတ်နှင့် လေပြွန်များကို သန့်စင်ရန် နည်းလမ်းများကို သင်ကြားပေးနိုင်သည်။
၎င်းတို့ တွင် :
- ACBT (Active Cycle of Breathing Techniques) – ချွဲများကို ရွေ့လျားစေရန် နက်ရှိုင်းစွာ အသက်ရှူခြင်း၊ ဟပ်ခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်းနှင့် အနားယူခြင်း။
- Autogenic Drainage – ချွဲများကို ဖယ်ရှားရန် နူးညံ့သော အသက်ရှူနည်းများ။
- လေပြွန်သန့်စင်ကိရိယာများ – ချွဲများကို ဖယ်ရှားရန် အသက်ရှူနည်းများ၊ တုန်ခါမှုနှင့် လေဖိအားကို အသုံးပြုသော ကိရိယာများ (ဥပမာ - PEP device)။
အစားအသောက်နှင့် အာဟာရဆိုင်ရာ အကြံပြုချက်များ
CF ရှိသူများအတွက် အာဟာရပြည့်ဝစွာ စားသုံးခြင်းသည် အရေးကြီးသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ချွဲများကြောင့် အစာခြေရန် ခက်ခဲပြီး အာဟာရစုပ်ယူမှု အားနည်းနိုင်သည်။
ပန်ကရိယ (pancreas) မှန်မှန်အလုပ်မလုပ်ပါက၊ အစာခြေရန် ပိုမိုခက်ခဲသည်။
အာဟာရပညာရှင် (dietitian) က အာဟာရချို့တဲ့ခြင်းကို ကာကွယ်ရန် အပိုကယ်လိုရီနှင့် အာဟာရများ ရရှိစေရန် အကြံပြုပါမည်။
မြင့်မားသော ကယ်လိုရီပါသည့် အစားအစာများ၊ ဗီတာမင်နှင့် သတ္တုဓာတ်ဖြည့်စွက်စာများ၊ အစာခြေအင်ဇိုင်းဆေးများ (digestive enzyme capsules) ကို အစာနှင့်တွဲဖက်၍ သောက်သုံးရန် အကြံပြုနိုင်သည်။
အဆုတ်အစားထိုးကုသမှု (Lung Transplant)
CF ၏ ပြင်းထန်သော အခြေအနေများတွင်၊ အဆုတ်များ လုပ်ငန်းမလုပ်နိုင်တော့ပါက နှင့် ဆေးဝါးကုသမှုများ အောင်မြင်မှုမရှိပါက၊ အဆုတ်အစားထိုးကုသမှု လိုအပ်နိုင်သည်။
အဆုတ်အစားထိုးခြင်းသည် အန္တရာယ်ရှိသော ခွဲစိတ်မှုတစ်ခုဖြစ်သော်လည်း၊ ပြင်းထန်သော CF ရှိသူများ၏ သက်တမ်းနှင့် ဘဝအရည်အသွေးကို သိသိသာသာ မြှင့်တင်ပေးနိုင်သည်။
Complications
Cystic fibrosis (CF) ရှိသူများသည် အခြားကျန်းမာရေးပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြေ ပိုမြင့်မားသည်။
၎င်းတို့ တွင် :
- အရိုးပါးခြင်း (Osteoporosis) CF ရှိသူများတွင် အရိုးများ အားနည်းပြီး ကျိုးလွယ်နိုင်သည်။ ကုသမှု – Bisphosphonates ဆေးများကို အသုံးပြု၍ အရိုးသန်မာစေနိုင်သည်။
- ဆီးချိုရောဂါ (Diabetes) CF ရှိသူများတွင် ဆီးချိုရောဂါ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြေ မြင့်မားသည်။ ကုသမှု – အင်ဆူလင်ဆေးနှင့် သွေးတွင်းသကြားဓာတ်ကို ထိန်းညှိရန် အထူးအစားအသောက်များ လိုအပ်နိုင်သည်။
- နှာခေါင်းအသေးစားအကျိတ်များ (Nasal Polyps) နှင့် နှာခေါင်းပိုင်းပိုးဝင်ခြင်း (Sinus Infections) ကုသမှု – စတီးရွိုက်ဆေးများ၊ အန်တီဟစ်စ်တမင်းဆေးများ၊ ပဋိဇီဝဆေးများ သို့မဟုတ် နှာခေါင်းသန့်စင်ဆေးရည်များ အသုံးပြုနိုင်သည်။
- အသည်းပြဿနာများ
- မျိုးမပွားနိုင်ခြင်း (Fertility Problems) အမျိုးသမီးများ – CF ရှိသော အမျိုးသမီးများသည် ကလေးရနိုင်သော်လည်း၊ မျိုးဆက်ပွားဆိုင်ရာ ပြဿနာများ ရှိနိုင်သည်။ အမျိုးသားများ – CF ရှိသော အမျိုးသားများသည် မျိုးဆက်ပွားဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူများ၏ အကူအညီမပါဘဲ ကလေးရနိုင်ခြေ မရှိပါ။ (ဆရာဝန် သို့မဟုတ် မျိုးဆက်ပွားဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူနှင့် တိုင်ပင်ပါ။)
CF ရှိသူများသည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး မျက်နှာချင်းဆိုင် တွေ့ဆုံခြင်းကို ရှောင်ကြဉ်သင့်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းတို့သည် ပိုးဝင်ခြင်းများကို လွယ်ကူစွာ ကူးစက်နိုင်ပြီး၊ ပိုးဝင်ပါက နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ပိုမိုဆိုးရွားနိုင်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။
Our content undergoes a thorough process of research, writing, peer review, and rigorous checks and approvals. It is designed for educational purposes and is freely accessible for individual patients to read and share. For detailed information regarding usage, copyright, and disclaimers, please visit our Terms & Conditions page.