မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ (Postpartum Psychosis)

လက္ခဏာများ

လက္ခဏာတွေဟာ များသောအားဖြင့် ကလေးမွေးပြီး ပထမ ၂ ပတ်အတွင်း ရုတ်တရက် စတင်ပေါ်ပေါက်တတ်ပါတယ်။ မကြာခဏဆိုသလို ကလေးမွေးပြီး နာရီပိုင်း သို့မဟုတ် ရက်ပိုင်းအတွင်းမှာ ဖြစ်တတ်ပါတယ်။ ရှားရှားပါးပါးတော့ ကလေးမွေးပြီး ရက်သတ္တပတ် အတော်ကြာမှ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါတယ်။

လက္ခဏာများတွင် အောက်ပါတို့ ပါဝင်နိုင်ပါတယ်။ :

• ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်ခြင်း (hallucinations) – မရှိတဲ့အရာတွေကို ကြားခြင်း၊ မြင်ခြင်း၊ အနံ့ခံခြင်း သို့မဟုတ် ခံစားရခြင်း
• စွဲလမ်းစိတ်များ (delusions) – မှန်ကန်နိုင်ခြေမရှိသော သံသယများ၊ ကြောက်ရွံ့မှုများ၊ အတွေးများ သို့မဟုတ် ယုံကြည်ချက်များ
• စိတ်ကြွခြင်း (mania) – အလွန် "မြင့်မား" ခြင်း သို့မဟုတ် လွန်ကဲစွာ တက်ကြွနေခြင်း၊ ဥပမာ- စကားအများကြီးပြောခြင်း သို့မဟုတ် မြန်မြန်တွေးခေါ်ခြင်း၊ မတည်မငြိမ်ဖြစ်ခြင်း သို့မဟုတ် ပုံမှန် ဟန့်တားမှုများကို ဆုံးရှုံးခြင်း
• စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း (a low mood) – စိတ်ကျရောဂါ (depression) လက္ခဏာများ ပြသခြင်း၊ ဆုတ်ခွာနေခြင်း သို့မဟုတ် မျက်ရည်ကျခြင်း၊ စွမ်းအင်မရှိခြင်း၊ အစာစားချင်စိတ် မရှိခြင်း၊ စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်း၊ စိတ်လှုပ်ရှားခြင်း သို့မဟုတ် အိပ်မပျော်ခြင်း
• တစ်ခါတလေ စိတ်ကြွခြင်းနဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း နှစ်မျိုးလုံး ရောနှောဖြစ်ခြင်း – ဒါမှမဟုတ် စိတ်ခံစားချက်တွေ အလျင်အမြန် ပြောင်းလဲခြင်း
• အလွန်စိတ်ရှုပ်ထွေးခြင်း

ဖြစ်ပွားရသည့် အကြောင်းရင်းများ

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ ဘာကြောင့် ဖြစ်ပွားတယ်ဆိုတာ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးပေမဲ့ အောက်ပါအချက်တွေ ရှိနေရင် သင့်အတွက် ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုများပါတယ်။ :

• သင့်မှာ စိတ်နှစ်ခွရောဂါ (bipolar disorder) သို့မဟုတ် စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါ (schizophrenia) လို့ အရင်ကတည်းက ရောဂါရှာဖွေထားဖူးခြင်း
• မိသားစုရာဇဝင်မှာ စိတ်ရောဂါရှိဖူးခြင်း၊ အထူးသဖြင့် မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ ရှိဖူးခြင်း (သင့်မှာ စိတ်ရောဂါ ရာဇဝင်မရှိရင်တောင်)
• အရင် ကိုယ်ဝန်ဆောင်ပြီးနောက် မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ ဖြစ်ဖူးခြင်း

ကုသမှု ရွေးချယ်စရာများ

ကုသမှုဟာ များသောအားဖြင့် ဆေးရုံမှာ ပြုလုပ်ရပါတယ်။ အကောင်းဆုံးကတော့ သင့်ကလေးနဲ့အတူ မိခင်နှင့် ကလေးဌာန (mother and baby unit - MBU) လို့ခေါ်တဲ့ အထူးစိတ်ရောဂါကု ဌာနမှာ ကုသသင့်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ MBU ရရှိနိုင်တဲ့အချိန်အထိ အထွေထွေ စိတ်ရောဂါကုဌာနမှာ တက်ရောက်ရနိုင်ပါတယ်။

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါရှိသူ အများစုဟာ မှန်ကန်တဲ့ ကုသမှုရရှိရင် အပြည့်အဝ ပြန်လည်သက်သာလာကြပါတယ်။

ဆေးဝါး (Medicine)

သင့်ကို အောက်ပါဆေးဝါး (၁) မျိုး သို့မဟုတ် တစ်မျိုးထက်ပိုပြီး ညွှန်ကြားနိုင်ပါတယ်။ :

• စိတ်ရောဂါ တိုက်ဖျက်ဆေး (antipsychotics) – စွဲလမ်းစိတ်များ (delusions) သို့မဟုတ် ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်ခြင်းများ (hallucinations) ကဲ့သို့သော စိတ်ကြွခြင်းနှင့် စိတ်ကစဉ့်ကလျားလက္ခဏာများကို ကူညီပေးရန်
• စိတ်ခံစားချက် တည်ငြိမ်စေသောဆေးများ (mood stabilisers) (ဥပမာ- lithium) – သင့်ရဲ့ စိတ်ခံစားချက်ကို တည်ငြိမ်စေရန်နှင့် လက္ခဏာများ ပြန်ဖြစ်ခြင်းကို ကာကွယ်ရန်
• စိတ်ကျရောဂါ တိုက်ဖျက်ဆေးများ (antidepressants) – စိတ်ကျရောဂါ လက္ခဏာတွေ သိသိသာသာရှိနေရင် လက္ခဏာတွေကို သက်သာစေရန် ကူညီပေးပြီး စိတ်ခံစားချက် တည်ငြိမ်စေသောဆေးနဲ့ တွဲဖက် အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

လျှပ်စစ်ဖြင့် တက်ခြင်းကို ကုသသော ကုထုံး (Electroconvulsive therapy - ECT)

လျှပ်စစ်ဖြင့် တက်ခြင်းကို ကုသသော ကုထုံး (Electroconvulsive therapy - ECT) ကို အခြားကုသမှု နည်းလမ်းအားလုံး အဆင်မပြေတဲ့အခါ ဒါမှမဟုတ် အခြေအနေက အသက်အန္တရာယ်ရှိတယ်လို့ ယူဆတဲ့အခါ တစ်ခါတလေ အကြံပြုတတ်ပါတယ်။

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံး (Psychological therapy)

သင့်ရဲ့ ပြန်လည်သက်သာလာမှု ရှေ့ဆက်လုပ်ဆောင်နေစဉ် သိမြင်မှုဆိုင်ရာ အပြုအမူကုထုံး (cognitive behavioural therapy - CBT) အတွက် ကုထုံးပညာရှင်နဲ့ တွေ့ဆုံခြင်းက အကျိုးရှိနိုင်ပါတယ်။ CBT ဟာ သင့်ရဲ့ တွေးခေါ်ပုံနဲ့ ပြုမူပုံကို ပြောင်းလဲခြင်းအားဖြင့် သင့်ပြဿနာတွေကို ထိန်းချုပ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးနိုင်တဲ့ စကားပြောကုထုံးတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါမှ ပြန်လည်သက်သာလာခြင်း  

အပြင်းထန်ဆုံး လက္ခဏာတွေက ၂ ပတ်ကနေ ၁၂ ပတ်အထိ ကြာမြင့်တတ်ပြီး ရောဂါကနေ လုံးဝပြန်လည်သက်သာဖို့ ၆ လကနေ ၁၂ လ သို့မဟုတ် ပိုကြာနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကုသမှုနဲ့ မှန်ကန်တဲ့ အထောက်အပံ့တွေ ရရှိရင် မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါရှိသူ အများစုက အပြည့်အဝ ပြန်လည်သက်သာလာကြပါတယ်။

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ တစ်ကြိမ်ဖြစ်ပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါ၊ စိုးရိမ်ပူပန်မှုနဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ယုံကြည်မှုနည်းပါးတဲ့ ကာလတစ်ခု လိုက်ပါလာတတ်ပါတယ်။ ဘာဖြစ်ခဲ့လဲဆိုတာကို လက်ခံဖို့ သင့်အတွက် အချိန်ယူရနိုင်ပါတယ်။

အချို့မိခင်တွေဟာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ တစ်ကြိမ်ဖြစ်ပြီးနောက် သူတို့ရဲ့ကလေးနဲ့ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံဖို့ ခက်ခဲတာ ဒါမှမဟုတ် ကလေးနဲ့အတူ အချိန်တွေ ဆုံးရှုံးသွားတဲ့အတွက် ဝမ်းနည်းမှုတချို့ ခံစားရတတ်ပါတယ်။ သင့်ရဲ့ အဖော်၊ မိသားစု၊ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ရဲ့ အကူအညီ၊ ဒါမှမဟုတ် အတွေ့အကြုံရှိသူတွေနဲ့ စကားပြောခြင်းဖြင့် ဒီခံစားချက်တွေကို သင်ကျော်လွှားနိုင်ပါတယ်။

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ ခံစားခဲ့ဖူးသူ အများအပြားဟာ နောက်ထပ် ကလေးတွေ ရနိုင်ပါတယ်။ အနာဂတ် ကိုယ်ဝန်ဆောင်ပြီးနောက် နောက်ထပ်ဖြစ်ပွားနိုင်ခြေက ၂ ပုံ ၁ ပုံခန့်ရှိပေမဲ့ မှန်ကန်တဲ့ စောင့်ရှောက်မှုနဲ့ဆိုရင် အကူအညီကို လျင်မြန်စွာ ရရှိနိုင်ပြီး သင့်လျော်တဲ့ ကြားဝင်ဆောင်ရွက်မှုတွေနဲ့ အန္တရာယ်တွေကို လျှော့ချနိုင်ပါတယ်။

ပြန်လည်သက်သာလာသူများကို ပံ့ပိုးကူညီခြင်း

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါရှိသူတွေဟာ သူတို့ရဲ့ ပြန်လည်သက်သာလာမှုအတွက် အထောက်အပံ့တွေ လိုအပ်ပါလိမ့်မယ်။

သင့်ရဲ့ အဖော်၊ ဆွေမျိုး ဒါမှမဟုတ် သူငယ်ချင်းကို အောက်ပါတို့ဖြင့် ကူညီနိုင်ပါတယ်။ :

• စိတ်တည်ငြိမ်ပြီး ပံ့ပိုးကူညီပေးခြင်း
• နားထောင်ဖို့ အချိန်ယူခြင်း
• အိမ်မှုကိစ္စနဲ့ ဟင်းချက်တာတွေကို ကူညီပေးခြင်း
• ကလေးထိန်းတာနဲ့ ညဘက် နို့တိုက်တာတွေကို ကူညီပေးခြင်း
• တတ်နိုင်သမျှ အိပ်ရေးဝဝ အိပ်ခွင့်ပေးခြင်း
• ဈေးဝယ်တာနဲ့ အိမ်မှုကိစ္စတွေကို ကူညီပေးခြင်း
• အိမ်ကို တတ်နိုင်သမျှ တည်ငြိမ်ငြိမ်နဲ့ တိတ်ဆိတ်အောင် ထားရှိခြင်း
• ဧည့်သည်အများကြီး လာရောက်ခြင်းကို ရှောင်ရှားခြင်း

ဆရာဝန်နှင့် ပြသရန် အချိန်

မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါဟာ ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ရောဂါတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အရေးပေါ်အခြေအနေအဖြစ် ကုသသင့်ပါတယ်။ ဒါဟာ လျင်မြန်စွာ ဆိုးရွားလာနိုင်ပြီး ရောဂါက မိခင်နဲ့ ကလေးရဲ့ ဘေးကင်းရေးကို အန္တရာယ်ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။

သင် သို့မဟုတ် သင်သိတဲ့သူတစ်ဦးဦးမှာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ လက္ခဏာတွေ ဖြစ်ပေါ်လာတယ်လို့ ထင်ရင် GP (အထွေထွေရောဂါကု ဆရာဝန်) ကို ချက်ချင်းပြသပါ။ ထိုနေ့မှာပင် အရေးပေါ် အကဲဖြတ်မှုခံယူဖို့ တောင်းဆိုသင့်ပါတယ်။

သင့်မှာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်သောရောဂါ ရှိနေရင် သင်ဖျားနေတယ်ဆိုတာကို သင်ကိုယ်တိုင် မသိရှိနိုင်ဘူးဆိုတာ သတိပြုပါ။ သင့်ရဲ့ အဖော်၊ မိသားစု ဒါမှမဟုတ် သူငယ်ချင်းတွေက လက္ခဏာတွေကို သတိထားမိပြီး အရေးယူဆောင်ရွက်ရနိုင်ပါတယ်။