စိတ်အခြေအနေပြောင်းလဲမှုရောဂါ (Cyclothymia)

လက္ခဏာများ

သင့်မှာ cyclothymia ရှိတယ်ဆိုရင် စိတ်ဓာတ်ကျတဲ့ ကာလတွေ နောက်မှာ ပျော်ရွှင်ပြီး စိတ်လှုပ်ရှားနေတဲ့ ကာလတွေ (hypomania လို့ခေါ်ပါတယ်) ရှိပါလိမ့်မယ်။ ဒီအချိန်မှာ အိပ်ဖို့ သိပ်မလိုတာ၊ ပိုပြီး လူမှုဆက်ဆံရေး ကောင်းမွန်တာနဲ့ စိတ်လိုက်မာန်ပါ လုပ်တတ်တာ၊ စွမ်းအင်တွေ အများကြီး ရှိတယ်လို့ ခံစားရတာတွေ ဖြစ်တတ်ပါတယ်။

စိတ်ဓာတ်ကျတဲ့ ကာလတွေဟာ အချိန်အကြာကြီး မကြာမြင့်ဘဲ စိတ်ကျရောဂါ (depression) အဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်လောက်အောင်လည်း ပြင်းထန်မှု မရှိပါဘူး။

ဒီကာလတွေမှာ သင်ဟာ ကိုယ်လက်မအီမသာဖြစ်ပြီး အရာရာကို စိတ်ဝင်စားမှု လျော့နည်းနိုင်ပေမဲ့ ဒါက သင့်ရဲ့ နေ့စဉ်ဘဝကို ရပ်တန့်စေမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

စိတ်အခြေအနေ အပြောင်းအလဲတွေက အတော်လေး မကြာခဏ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း ဒါမှမဟုတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ မြင့်တက်မှု မရှိဘဲ ၂ လထက် ပိုပြီး ကြာမြင့်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။

ဆရာဝန်တွေက သင်ဟာ အနည်းဆုံး ၂ နှစ်ကြာ လက္ခဏာတွေ ရှိနေခဲ့ရင်၊ ဒါမှမဟုတ် ကလေးတွေနဲ့ ဆယ်ကျော်သက်တွေအတွက် ၁ နှစ်ကြာ လက္ခဏာတွေ ရှိနေခဲ့ရင် cyclothymia လို့ ရောဂါရှာဖွေနိုင်ပါတယ်။

Cyclothymia ရဲ့ လက္ခဏာတွေက ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်နှစ်ခွရောဂါအဖြစ် ရောဂါရှာဖွေခံရလောက်အောင် မပြင်းထန်ပါဘူး။ သင့်ရဲ့ စိတ်အခြေအနေ အပြောင်းအလဲတွေကြားမှာ ပုံမှန်စိတ်အခြေအနေ ကာလတွေ ရှိနေပါလိမ့်မယ်။

ဖြစ်ပွားရသည့် အကြောင်းရင်းများ

Cyclothymia ဖြစ်ပွားရတဲ့ အကြောင်းရင်းတွေက မသိရသေးပေမဲ့ မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှု ရှိနိုင်ပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ cyclothymia, စိတ်ကျရောဂါ (depression) နဲ့ စိတ်နှစ်ခွရောဂါ (bipolar disorder) တွေဟာ မိသားစုတွင်းမှာ ဖြစ်တတ်တဲ့ သဘောရှိပါတယ်။

တချို့လူတွေမှာတော့ ပြင်းထန်တဲ့ ဖျားနာမှု ဒါမှမဟုတ် ရေရှည် စိတ်ဖိစီးမှု (stress) ကဲ့သို့သော စိတ်ထိခိုက်စရာ အဖြစ်အပျက်တွေက ရောဂါဖြစ်ပွားဖို့ အစပျိုးပေးနိုင်ပါတယ်။ 

ကုသမှု ရွေးချယ်စရာများ

ကုသမှုမှာ များသောအားဖြင့် စကားပြောကုထုံး (talking therapy) (စိတ်ကုထုံး) အချို့ ပါဝင်ပါတယ်။ ဆေးဝါးတွေလည်း လိုအပ်နိုင်ပါတယ်။

ရည်ရွယ်ချက်ကတော့- :

• cyclothymia ကို ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်နှစ်ခွရောဂါအဖြစ် မပြောင်းလဲအောင် တားဆီးရန်
• သင့်ရဲ့ လက္ခဏာတွေကို လျှော့ချရန်
• သင့်ရဲ့ လက္ခဏာတွေ ပြန်မဖြစ်အောင် တားဆီးရန်

စိတ်ကုထုံး (Psychotherapy)

သိမြင်မှုဆိုင်ရာ အပြုအမူကုထုံး (CBT) ကဲ့သို့သော စိတ်ကုထုံးဟာ cyclothymia အတွက် ကူညီနိုင်ပါတယ်။

CBT မှာ လေ့ကျင့်ထားတဲ့ ကုထုံးပညာရှင်နဲ့ စကားပြောခြင်း ပါဝင်ပါတယ်။ သင့်ရဲ့ တွေးခေါ်ပုံနဲ့ ပြုမူပုံကို ပြောင်းလဲခြင်းအားဖြင့် သင့်လက္ခဏာတွေကို ထိန်းချုပ်နိုင်ဖို့ နည်းလမ်းတွေ ရှာဖွေဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။

သင့်ရဲ့ စိတ်အခြေအနေကို နေ့စဉ် ပိုမိုကောင်းမွန်စေဖို့ လက်တွေ့ကျတဲ့ နည်းလမ်းတွေကို ပေးပါလိမ့်မယ်။

ဆေးဝါးများ (Medicines)

သင့်ရဲ့ စိတ်ခံစားချက်ကို တည်ငြိမ်စေဖို့ ဆေးဝါးတွေ (mood stabilisers) ညွှန်ကြားနိုင်ပါတယ်။

Mood stabilisers တွေမှာ:

• lithium – စိတ်နှစ်ခွရောဂါကို ကုသရာမှာ အများအားဖြင့် အသုံးပြုပါတယ်။
• ဝက်ရူးပြန်ရောဂါ ဆေးဝါးများ – ဥပမာ- carbamazepine, oxcarbazepine သို့မဟုတ် sodium valproate တို့ ဖြစ်ပါတယ်။

quetiapine ကဲ့သို့သော အချို့သော စိတ်ရောဂါ တိုက်ဖျက်ဆေး (antipsychotics) များကိုလည်း mood stabilisers အဖြစ် တစ်ခါတလေ အသုံးပြုပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ cyclothymia ရှိသူတိုင်းက ဆေးဝါး လိုအပ်တာ ဒါမှမဟုတ် ဆေးဝါးကို တုံ့ပြန်တာ မဟုတ်ပါဘူး။

Cyclothymia နှင့်အတူ နေထိုင်ခြင်း

Cyclothymia ရှိသူ မည်မျှက ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်နှစ်ခွရောဂါ (bipolar disorder) အဖြစ် ပြောင်းလဲလာမယ်ဆိုတာကို မသိရသေးပါဘူး။

ဒါပေမဲ့ cyclothymia ရှိသူ တချို့ရဲ့ မြင့်တက်နေတဲ့ ဒါမှမဟုတ် စိတ်ဓာတ်ကျနေတဲ့ စိတ်အခြေအနေတွေက ပိုမိုပြင်းထန်လာတာကို တွေ့ရပါတယ်။

အခြားသူတွေကတော့ သူတို့ရဲ့ cyclothymia ဆက်ရှိနေပြီး ဒါကို တစ်သက်တာ ရောဂါအဖြစ် ထိန်းချုပ်စီမံရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။