အစွဲအလမ်းကြီးပြီး အပြုအမူထပ်ခါတလဲလဲ ပြုလုပ်သောရောဂါ (Obsessive Compulsive Disorder - OCD)

လက္ခဏာများ

အစွဲအလမ်းကြီးပြီး အပြုအမူထပ်ခါတလဲလဲ ပြုလုပ်သောရောဂါ (OCD) ဟာ လူအချင်းချင်း မတူညီစွာ သက်ရောက်မှုရှိပေမဲ့ များသောအားဖြင့် သီးခြားတွေးခေါ်ပုံနဲ့ အပြုအမူပုံစံကို ဖြစ်စေပါတယ်။

OCD မှာ အဓိက အစိတ်အပိုင်း ၃ ခု ရှိပါတယ်။ :

• စွဲလမ်းမှု (obsessions) – မလိုလားအပ်တဲ့၊ ကြားဝင်နှောင့်ယှက်တတ်တဲ့နဲ့ မကြာခဏဆိုသလို စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေတဲ့ အတွေး၊ ပုံရိပ် သို့မဟုတ် စိတ်ဆန္ဒတစ်ခုက သင့်စိတ်ထဲကို ထပ်ခါတလဲလဲ ဝင်လာခြင်း
• စိတ်ခံစားမှု (emotions) – စွဲလမ်းမှုက ပြင်းထန်တဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှု ဒါမှမဟုတ် စိတ်ဆင်းရဲမှုကို ဖြစ်စေခြင်း
• အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရမှုများ (compulsions) – OCD ရှိသူတစ်ဦးက စွဲလမ်းမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှုနဲ့ စိတ်ဆင်းရဲမှုရဲ့ ရလဒ်အနေနဲ့ မဖြစ်မနေ လုပ်ဆောင်ရတယ်လို့ ခံစားရတဲ့ ထပ်ခါတလဲလဲ အပြုအမူများ သို့မဟုတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်မှုများ

အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူက စိုးရိမ်ပူပန်မှုကို ယာယီသက်သာစေပေမဲ့ စွဲလမ်းမှုနဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှုက မကြာခင် ပြန်ဖြစ်လာပြီး သံသရာကို ထပ်မံစတင်စေပါတယ်။

OCD ရှိသူ အများစုက စွဲလမ်းစိတ်နဲ့ အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူနှစ်မျိုးလုံးကို ကြုံတွေ့ရတတ်ပေမဲ့ တစ်မျိုးက နောက်တစ်မျိုးထက် သိသိသာသာ နည်းပါးနိုင်ပါတယ်။

စွဲလမ်းစိတ်များ (Obsessive thoughts)

လူတိုင်းနီးပါးမှာ တစ်ချိန်ချိန်မှာ မနှစ်မြို့စရာ ဒါမှမဟုတ် မလိုလားအပ်တဲ့ အတွေးတွေ ဝင်လာတတ်ပါတယ်။ ဥပမာ- အိမ်တံခါးကို သော့ခတ်ဖို့ မေ့သွားပြီလို့ တွေးမိတာ ဒါမှမဟုတ် ရုတ်တရက် မလိုလားအပ်တဲ့ အကြမ်းဖက်မှု ဒါမှမဟုတ် ရိုင်းစိုင်းတဲ့ စိတ်ကူးပုံရိပ်တွေ ဝင်လာတာမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ သင့်ရဲ့တွေးခေါ်မှုကို လွှမ်းမိုးပြီး အခြားအတွေးတွေကို နှောင့်ယှက်တဲ့ ပြင်းထန်တဲ့၊ မနှစ်မြို့စရာ အတွေးတစ်ခု ရှိနေမယ်ဆိုရင် သင်ဟာ စွဲလမ်းစိတ်ရှိနေနိုင်ပါတယ်။

OCD ရှိသူတွေကို ထိခိုက်စေတဲ့ အဖြစ်များတဲ့ စွဲလမ်းစိတ်အချို့မှာ အောက်ပါတို့ ပါဝင်ပါတယ်။ :

• ကိုယ့်ကိုယ်ကို ဒါမှမဟုတ် အခြားသူတွေကို တမင်တကာ ထိခိုက်စေမှာကို ကြောက်ရွံ့ခြင်း – ဥပမာ- သင့်ကလေးတွေလိုမျိုး အခြားသူတစ်ဦးဦးကို တိုက်ခိုက်မိမှာကို ကြောက်ရွံ့ခြင်း
• ကိုယ့်ကိုယ်ကို ဒါမှမဟုတ် အခြားသူတွေကို မတော်တဆ ထိခိုက်စေမှာကို ကြောက်ရွံ့ခြင်း – ဥပမာ- မီးဖိုကို ပိတ်ဖို့ မေ့သွားလို့ အိမ်ကို မီးရှို့မိမှာကို ကြောက်ရွံ့ခြင်း
• ရောဂါ၊ ကူးစက်ပိုး ဒါမှမဟုတ် မနှစ်မြို့ဖွယ်ရာ အရာဝတ္ထုတွေကြောင့် ညစ်ညမ်းမှာကို ကြောက်ရွံ့ခြင်း
• ညီမျှခြင်း သို့မဟုတ် စနစ်တကျ ရှိနေဖို့ လိုအပ်ခြင်း – ဥပမာ- သင့်ဗီရိုထဲက သံဘူးတွေရဲ့ တံဆိပ်အားလုံးကို မျက်နှာချင်းဆိုင် တူညီနေအောင် သေချာထားဖို့ လိုအပ်တယ်လို့ သင်ခံစားရနိုင်ခြင်း

သင့်မှာ စက်ဆုပ်ဖွယ်ရာ ဒါမှမဟုတ် ကြောက်စရာကောင်းတယ်လို့ သင်ထင်တဲ့ အကြမ်းဖက်မှု သို့မဟုတ် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ သဘာဝရှိတဲ့ စွဲလမ်းစိတ်တွေ ရှိနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒါတွေဟာ အတွေးတွေသာ ဖြစ်ပြီး ဒီလိုအတွေးတွေ ရှိနေတာက သင်အဲဒီအတိုင်း လုပ်ဆောင်မိမယ်လို့ မဆိုလိုပါဘူး။

ဒီအတွေးတွေက သင့်ကို စိတ်ဆင်းရဲစေတာ ဒါမှမဟုတ် သင့်ဘဝအရည်အသွေးကို ထိခိုက်စေမယ်ဆိုရင် OCD အဖြစ် သတ်မှတ်ပါတယ်။

အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရသည့် အပြုအမူများ (Compulsive behaviour)

အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူတွေက စွဲလမ်းစိတ်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှုကို လျှော့ချဖို့ ဒါမှမဟုတ် တားဆီးဖို့ ကြိုးစားတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုအဖြစ် စတင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပေမဲ့ လက်တွေ့မှာတော့ ဒီအပြုအမူက လွန်ကဲနေတာ ဒါမှမဟုတ် လက်တွေ့ကျကျ ဆက်စပ်မှု မရှိတာမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။

ဥပမာ- ပိုးမွှားတွေ ကူးစက်မှာကို ကြောက်တဲ့သူတစ်ဦးက သူတို့ရဲ့လက်တွေကို ထပ်ခါတလဲလဲ ဆေးကြောနိုင်ပြီး သူတို့မိသားစုကို ထိခိုက်မှာကို ကြောက်တဲ့သူတစ်ဦးက အတွေးကို "ချေဖျက်ဖို့" လုပ်ဆောင်ချက်တစ်ခုကို အကြိမ်များစွာ ထပ်ခါတလဲလဲ ပြုလုပ်ဖို့ စိတ်ဆန္ဒရှိနိုင်ပါတယ်။

OCD ရှိသူ အများစုက ဒီလို အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူတွေက ဆင်ခြင်တုံတရားမရှိဘူး၊ ယုတ္တိမရှိဘူးဆိုတာ သိထားပေမဲ့ သူတို့က ဒါကို မရပ်တန့်နိုင်ဘဲ "ဖြစ်နိုင်ရင်" လုပ်ကိုလုပ်ရမယ်လို့ ခံစားရပါတယ်။

OCD ရှိသူတွေမှာ အဖြစ်များတဲ့ အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူ အမျိုးအစားတွေမှာ အောက်ပါတို့ ပါဝင်ပါတယ်။ :

• cleaning and hand washing
• စစ်ဆေးခြင်း – ဥပမာ- တံခါးတွေ သော့ခတ်ထားလား၊ ဂတ်စ် အိုး ပိတ်ထားလားဆိုတာ စစ်ဆေးခြင်း
• ရေတွက်ခြင်း
• မှာကြားခြင်းနဲ့ စီစဉ်ခြင်း
• ပစ္စည်းစုဆောင်းခြင်း
• အာမခံချက်တောင်းခံခြင်း
• သူတို့ခေါင်းထဲမှာ စကားလုံးတွေ ထပ်ခါတလဲလဲ ပြောနေခြင်း
• စွဲလမ်းစိတ်တွေကို ချေဖျက်ဖို့ "စိတ်ချေဖျက်" အတွေးများ တွေးခြင်း
• စွဲလမ်းစိတ်တွေကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်တဲ့ နေရာတွေနဲ့ အခြေအနေတွေကို ရှောင်ရှားခြင်း

အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူအားလုံးက တခြားသူတွေအတွက် သိသာထင်ရှားမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

ဖြစ်ပွားရသည့် အကြောင်းရင်းများ

OCD ဖြစ်ပွားရတဲ့ အကြောင်းရင်းကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးပါဘူး။ မတူညီတဲ့ အချက်များစွာက အခန်းကဏ္ဍတစ်ခုကနေ ပါဝင်နိုင်ပါတယ်။ ၎င်းတို့မှာ:

• မိသားစုရာဇဝင် – မိသားစုဝင်တစ်ဦးဦးမှာ OCD ရှိနေရင် သင် OCD ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုများပါတယ်။ ဒါဟာ သင်ယူထားတဲ့ အပြုအမူ ဒါမှမဟုတ် သင့်ရဲ့ မျိုးရိုးဗီဇကြောင့် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
• ဦးနှောက်အတွင်း ကွဲပြားခြားနားမှုများ – OCD ရှိသူတချို့မှာ ဦးနှောက်အတွင်း ပုံမှန်မဟုတ်ဘဲ အလွန်အမင်း တက်ကြွနေတဲ့ နေရာတွေ ဒါမှမဟုတ် serotonin လို့ခေါ်တဲ့ ဓာတုပစ္စည်းပမာဏ နည်းပါးခြင်း ရှိတတ်ပါတယ်။
• ဘဝဖြစ်ရပ်များ – အနိုင်ကျင့်ခံရခြင်း၊ အလွဲသုံးစားလုပ်ခံရခြင်း ဒါမှမဟုတ် လျစ်လျူရှုခံရခြင်းတို့ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသူတွေမှာ OCD ပိုအဖြစ်များနိုင်ပြီး တစ်ခါတလေမှာ မီးဖွားခြင်း ဒါမှမဟုတ် သေဆုံးခြင်းလိုမျိုး အရေးကြီးတဲ့ ဘဝဖြစ်ရပ်တစ်ခုပြီးနောက် စတင်တတ်ပါတယ်။
• စရိုက်လက္ခဏာ – သန့်ရှင်းသပ်ရပ်တဲ့၊ သေသပ်တဲ့၊ စနစ်ကျတဲ့၊ ကိုယ်ပိုင်စံနှုန်းမြင့်မားတဲ့သူတွေ OCD ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုများနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ယေဘုယျအားဖြင့် စိုးရိမ်ပူပန်တတ်တဲ့သူတွေ ဒါမှမဟုတ် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုနဲ့ အခြားသူတွေအပေါ် တာဝန်ယူစိတ် ပြင်းထန်တဲ့သူတွေလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

ကုသမှု ရွေးချယ်စရာများ

OCD အတွက် ထိရောက်တဲ့ ကုသမှုအချို့ ရှိပြီး ဒါတွေက သင့်ဘဝအပေါ် သက်ရောက်မှုကို လျှော့ချရာမှာ ကူညီပေးနိုင်ပါတယ်။

အဓိက ကုသမှုများမှာ:

• စကားပြောကုထုံး (talking therapy) – များသောအားဖြင့် သိမြင်မှုဆိုင်ရာ အပြုအမူကုထုံး (cognitive behavioural therapy - CBT) ဖြစ်ပြီး ဒါက သင့်ရဲ့ကြောက်ရွံ့မှုတွေနဲ့ စွဲလမ်းစိတ်တွေကို အတင်းအကျပ် လုပ်ဆောင်ရတဲ့ အပြုအမူတွေကနေ "မှန်ကန်အောင် မလုပ်ဘဲ" ရင်ဆိုင်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါတယ်။
• ဆေးဝါး (medicine) – များသောအားဖြင့် selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) လို့ခေါ်တဲ့ စိတ်ကျရောဂါ တိုက်ဖျက်ဆေး အမျိုးအစားဖြစ်ပြီး ဒါတွေက သင့်ဦးနှောက်အတွင်းရှိ ဓာတုပစ္စည်းများ ညီမျှမှုကို ပြောင်းလဲခြင်းအားဖြင့် ကူညီနိုင်ပါတယ်။

CBT က များသောအားဖြင့် လျင်မြန်စွာ အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိပါလိမ့်မယ်။ SSRI ဖြင့် ကုသမှုရဲ့ အကျိုးသက်ရောက်မှုကို သင်သတိထားမိဖို့ ၁၂ ပတ်အထိ ကြာနိုင်ပေမဲ့ လူအများစုကတော့ နောက်ဆုံးမှာ အကျိုးကျေးဇူး ရရှိပါလိမ့်မယ်။

ဒီကုသမှုတွေက မကူညီဘူးဆိုရင် သင့်ကို အောက်ပါတို့ကို ပေးနိုင်ပါတယ်။:

• အခြား SSRI တစ်မျိုး
• SSRI နဲ့ CBT ပေါင်းစပ်ကုသမှု
• clomipramine လို့ခေါ်တဲ့ စိတ်ကျရောဂါ တိုက်ဖျက်ဆေးတစ်မျိုး

တချို့လူတွေကို နောက်ထပ်ကုသမှုအတွက် အထူးပြု စိတ်ကျန်းမာရေး ဝန်ဆောင်မှုဆီ လွှဲပြောင်းပေးနိုင်ပါတယ်။